‘Jonge mensen voelen vaak een zinloosheid waar ze niet overheen komen’
De rooms-katholieke priester Antoine Bodar en filosoof Victor Kal spraken donderdagmiddag bij UvA-interviewprogramma Room for Discussion over zingeving, voldoening en religie. Folia ging langs. ‘Als het licht mooi valt, is dat voor mij genoeg.’
‘De ultieme zingeving,’ zegt priester Antoine Bodar, ‘is voor mij het volgen van Gods wil.’ Hij kijkt indringend naar de toehoorders – zo’n tachtig man – die zich op en achter de zwarte publieksstoeltjes hebben verzameld. ‘Je probeert daarin het ideale uit je leven te halen.’ Filosoof Victor Kal lacht. En reageert: ‘Ik wil het woord “zingeving” vervangen door “zinervaring”. Als het licht mooi valt, is dat voor mij genoeg.’
Het is donderdagmiddag, 13.00 uur. Buiten druilt de regen, maar wij zijn binnen, in de hal van het E-gebouw op de Roeterseilandcampus. Vandaag gaat het UvA-interviewprogramma Room for Discussion – het laatste van dit jaar – over zingeving. Met een reden, want steeds minder jongeren beschouwen zichzelf als religieus, zo stelt het Centraal Bureau voor de Statistiek: 49 procent in 2010, en 41 procent in 2015. Genoeg reden om je af te vragen: hoe geeft deze generatie het leven zin en betekenis? Waar halen zij voldoening uit?
Beide gasten, de rooms-katholieke priester Antoine Bodar en UvA-filosoof Victor Kal, hebben affiniteit met het thema. Kal heeft, naar eigen zeggen, wat geshopt bij religies voor hij uitkwam bij het jodendom, maar haalt zijn voldoening daarnaast uit andere zaken, zoals zorgen voor zijn kinderen en het bestuderen van de filosofie. Bodar vindt dat niet voldoende: hij zegt meer zingeving te halen uit een cultuur die streeft naar iets dat ‘verder gaat dan het dagelijkse, het metafysische’. ‘Dat is rijker.’
Schuld van het systeem
Achterin de zaal blijven steeds meer nieuwsgierige toehoorders plakken. Stilletjes drentelt een groepje als kerstmannen uitgedoste studenten voorbij. Het gesprek gaat over beperkingen van religie – Bodar: ‘er is ideaal en werkelijkheid’ – en over mensen die zelfmoord plegen. Bodar: ‘Ik zie dat vaker: jonge mensen voelen een zinloosheid van het bestaan, waar ze niet overheen komen.’ Kal heeft een andere visie. ‘In de collegezaal hebben studenten vaak vrijheidsbesef. Maar de samenleving is hard en moeilijk. Het is een betovering die soms geen respons vindt, en het is voor velen lastig: hoe kom ik ertussen, hoe kom ik aan de bak?’
Tussendoor krijgen studenten de mogelijkheid vragen te stellen. Over het hiernamaals, en over hoe de zinservaring zich verhoudt tot vrijheidservaring. En over individualisme: een ‘prachtige ontwikkeling’, vindt Kal. ‘We gaan niet met de meute mee. Dat is mooi. Het is prachtig dat je je eigen keuzes kunt maken.’ Bodar: ‘Vroeger lag alles aan “het systeem”. Nu kun je zeggen dat je zelf fouten hebt gemaakt. Dat is een enorme vooruitgang ten opzichte van twintig jaar geleden.’
En de keerzijde? Als je verantwoordelijk bent voor je eigen geluk, ben je – in een samenleving met een veelheid aan keuzes – immers ook verantwoordelijk voor je eigen falen. Dat zorgt voor druk. ‘Dat heeft te maken met geld,’ zegt Bodar. ‘Door kapitalisme. We moeten werken, een auto, een duur huis in Amsterdam. We worden afgemeten aan de hoeveelheid geld die we verdienen.’ Daarbij vindt hij dat het individualisme doorgeschoten is. ‘We zijn bot geworden, iedereen moet opkomen voor zichzelf. Ik vind dat niet zo'n plezierige wereld. We mogen ons meer om anderen bekommeren.’
Daarbij is er ‘onbehuisdheid’, zegt Kal. Veel ideologieën, zoals het socialisme, zijn minder prominent aanwezig. ‘Studenten reageren in college niet meer vanuit zo’n stelsel. Er is behoefte aan zo'n huis, maar wat is toegankelijk als huis?’
Yoga en meditatie
Het gesprek komt op spiritualiteit, yoga, meditatie. Is dat ook nodig voor zingeving? Bodar kijkt bedenkelijk. ‘Geloven is ook een gave, en niet iedereen heeft dezelfde gave,’ zegt hij. ‘Yoga gaat over jezelf, maar katholiek zijn – God ligt buiten jou. In ons, maar ook tussen ons, boven ons. De grote liefde die bescherming biedt.’ Zou het misschien helpen als de religie zich meer aanpast aan de tijd? Nee, schudden beiden. Kal: ‘Maar je kunt wel communiceren. En leren van de tijd waarin je leeft.’
De twee krijgen nog één vraag: wat is hun advies voor studenten die op zoek zijn naar zingeving? ‘Kijk gewoon naar het licht,’ zegt Kal. ‘En dat is natuurlijk God, hè,’ zegt Bodar. Gelach. ‘En leer jezelf goed kennen. Blijf dicht bij je eigen persoon, eerlijk en open. Dat is het begin om je te ontwikkelen.’
