‘Formules benadrukken de schoonheid van de natuur’
Ook een beetje bang voor formules? Niet nodig, zeggen deeltjesfysici Ivo van Vulpen (UvA) en Sense Jan van der Molen (Universiteit Leiden). Ze bedachten de muurformules: schilderingen in de stad die beroemde natuurkundige berekeningen visualiseren. ‘Leiden was een supergroot natuurkundig bolwerk.’
Als hij door Leiden liep, zijn huidige woonplaats, kon hij er niet omheen: die gedichten op de muren. In het Frans, Spaans, Zweeds, Farsi. ‘Mooie teksten,’ zegt Ivo van Vulpen (44), ‘vaak over liefde, of de natuur. Het maakte me nieuwsgierig. Ik dacht: wat als we dat met formules zouden doen?’
Van Vulpen is deeltjesfysicus aan de UvA en bij het Nationaal Instituut voor subatomaire fyscia (Nikhef). In maart verscheen zijn boek, De Melodie van de natuur, bij uitgeverij Atlas Contact. Intussen werkt hij, met zijn Leidse collega Sense Jan van der Molen en met twee kunstenaars van stichting Tegen-Beeld, sinds 2014 aan het ‘muurformuleproject’ in Leiden. ‘Er zijn nu zes schilderingen voltooid. We hebben er nog vier te gaan.’
De tekst loopt door onder de kaart.
U zegt: een formule is net een gedicht.
‘Dat klopt. Formules benadrukken – net als gedichten – de schoonheid van de natuur. Ze laten zien hoe het werkt: waarom valt een pen? Waarom brandt de zon niet eeuwig? Ik verwonder me daarover. Op de universiteit mag je onbegrend nieuwsgierig zijn, en onbegrensd nadenken, dat is prachtig. Dat willen we teruggeven aan de maatschappij.’
Waarom juist in Leiden?
‘Leiden was een supergroot natuurkundig bolwerk. Heike Kamerlingh Onnes ontdekte er bijvoorbeeld de supergeleiding, daar kreeg hij de Nobelprijs voor. En ook het brekingseffect van Snellius – waarom een rietje afbuigt in water – is hier uitgevonden. Alle formules die op de muren staan, zijn ooit in Leiden bedacht, door iemand die hier heeft rondgelopen.’
Hoe vond u de ‘geschikte’ muren?
‘Via het kunstenaarsnetwerk. Aanvankelijk belden we ergens aan, op een regenachtige dinsdag: “Mogen we op uw muur schilderen?” Dat vonden mensen raar, en terecht. De kunstenaars hebben ons ook geholpen met het ontwerp, en ze schilderden de muren, met de hand. Het geld kwam van deels van de gemeente, deels van de Universiteit Leiden – één schildering kost 1.500 euro. Verder schreven we stichtingen aan: het Lorentzfonds, stichting Dr. C.J. Gorter.’
Komt het project ook naar Amsterdam?
‘Waarschijnlijk niet. Leiden is in Nederland uniek omdat er zoveel bekende formules zijn bedacht die nog steeds overal ter wereld in tekstboeken terugkomen. Wel willen we naar het buitenland met één of twee formules per stad, bijvoorbeeld naar Göttingen [Duitsland, red.] of Basel [Zwitserland]. Dan kunnen we ook het netwerk van universiteiten laten zien: de wetenschap is een wereldwijde effort, en dit is groter dan Leiden alleen.’
De Universiteit Leiden maakte een video over de audiotour rond de muurformules.
