Hoogleraar Christina Eckes won haar zaak tegen NWO: ‘Het grote probleem is sekseongelijkheid’
UvA-hoogleraar Christina Eckes won na drie jaar de juridische strijd van wetenschapsfinancier NWO, die verzaakte de benodigde rapporten voor haar onderzoeksaanvraag tijdig op te sturen tijdens haar zwangerschap. Hoe kijkt ze terug? ‘De zaak bevestigt dat ik een goede reden had om kwaad te zijn.’
Hoogleraar Christina Eckes (41, Europees recht) zit met een kopje thee en laptop op tafel te wachten bij het lichte, hoge Café-Restaurant Amsterdam. ‘Doe maar rustig aan, ik kan hier uitstekend werken,’ zegt ze tegen de verslaggever. Op vrijdag werkt ze thuis, de kinderen zijn zwemmen. ‘Wil je niet iets te drinken?’
Eckes – licht Duits accent, en een vriendelijke, besliste blik – woont in Amsterdam-West en heeft twee kinderen: een jongetje van vier en een meisje van twee. Aan de UvA is ze hoogleraar en directeur van het Amsterdam Centre for European Law and Governance. Eckes is uitgesproken feminist, zo zegt ze zelf, en iemand die kan leven met disharmonie of conflict. ‘Sommigen kunnen beter tegen spanningen in een vergadering of bedrijf dan anderen. Ik vind het oké omdat uit te houden.’
En disharmonie is er geweest. Dit jaar eindigde een driejarige gerechtelijke procedure die Eckes was begonnen tegen wetenschapsfinancier NWO – de instantie waar ze in oktober 2015, toen ze zwanger was, een Vidi-beurs van 800.000 euro aanvroeg. Toen ze erachter kwam dat ze haar weerwoord zou moeten indienen in de dagen dat haar dochter geboren zou worden, mailde ze NWO met de vraag of ze de benodigde rapporten eerder kon krijgen.
‘De NWO zei dat ze zou proberen het voor de kerstvakantie te leveren,’ vertelt Eckes. Maar dat gebeurde niet. Intussen bleek haar moeder ernstig ziek en kampte Eckes zelf met zwangerschapsdiabetes. Toen ze een dag voor dag waarop ze uitgerekend was alsnog het weerwoord indiende, werd dat negatief beoordeeld, terwijl haar aanvankelijke aanvraag in oktober nog een excellente evaluatie had gekregen. Ze maakte bezwaar bij de NWO, maar dat werd afgewezen. ‘Op dat moment was het voor mij logisch om naar de rechter te stappen.’
Haar zaak kreeg de nodige aandacht, zo vertelt ze. Er kwamen reacties van collega’s, van Nederlandse collega’s uit het buitenland. In NRC Handelsblad verscheen een groot artikel over de zaak. ‘Het was alleen maar positief,’ zet Eckes achteraf. ‘Veel mensen hadden me vooraf wel gewaarschuwd: wat zou het met mijn carrière doen? En zouden anderen me niet als zeurkous gaan bestempelen?’ Zelf was ze daar minder bang voor. ‘In alle eerlijkheid: ik ben hoogleraar, en ik had een strijd met de NWO. Formeel gezien kon mij natuurlijk weinig gebeuren.’
(Lees verder onder de video waarin Vidi-laureaten vertellen over hun beurs)
Opportunistisch
De gerechtelijke uitspraak kwam pas in juli 2017. Tijdens de zaak voelde ze ‘aan alles’ dat de NWO haar zaak maar opportunistisch vond, zegt ze. ‘Het leek alsof ze dachten: jouw voorstel is afgewezen, en nu probeer je op deze manier nog een deurtje te openen. Sowieso waren ze van mening dat alle vrouwen een zwangerschap anders beleven, dus dat ik meer voor mezelf had moeten opkomen.’ Ze verloor de zaak: de NWO zou niet in de positie zijn geweest om te herkennen dat haar situatie bezwaarlijk was, zo oordeelde de rechter.
Het maakte haar niet onzeker, schudt ze. ‘Het bevestigde alleen maar dat ik een goede reden had om kwaad te zijn.’ Eén keer, nadat ze de aan de rechtszaak voorafgaande bezwaarprocedure van de NWO verloor, sloeg ze aan het twijfelen. Had ze echt wel gelijk? ‘En ik concludeerde dat dat inderdaad het geval was. Mijn woede was gerechtvaardigd. Mijn zwangerschap was toch wel een goede reden om één weekje verplaatsing te eisen in de maandenlange procedure van zo’n mega-organisatie?’
Ze besloot in hoger beroep te gaan. En uiteindelijk, in oktober, kwam dan de uitspraak van de Raad van State: de NWO had Eckes nadelig behandeld, en in 2019 krijgt ze de kans om een nieuwe onderzoeksaanvraag in te dienen. Ze was er blij mee. ‘Voor mijn gevoel kreeg ik eindelijk rechtvaardigheid.’
Had ze het aanvragen van de NWO-beurs niet moeten uitstellen tot na de zwangerschap? Zeker niet, zegt Eckes. ‘Dat zou betekenen dat zwangere vrouwen gedurende negen maanden geen onderzoeksaanvragen kunnen doen,’ zegt ze. ‘Als je zo denkt, snap je niets van gelijke keuzes. Je moet de invloed van zo’n beurs op je loopbaan niet onderschatten. Zoiets kan je carrière vertragen, het is onacceptabel.’ Daarbij, zegt ze: het aanvragen van de beurs is onderdeel van haar takenpakket als onderzoeker. ‘En wat als je zes of zeven kinderen wil? Zwanger kunnen zijn is je recht. Kan je dan geen onderzoeksaanvragen meer indienen?’
Wat ze graag wil opmerken: het ging haar niet alléén om de NWO-zaak. ‘Het speelde natuurlijk, maar het is ook een manier om een breder probleem aan te kaarten: sekseongelijkheid.’ In dat kader zouden zwangere vrouwen meer beschermd mogen worden, vindt ze. ‘Ik ben zelf heel ambitieus, maar zwanger zijn is iets heel groots. Je krijgt een kínd. Dan denk je niet: ach ja, ik heb voorweeën, maar ik mail de NWO nog wel even. Zwanger zijn is geen ziekte, maar je hebt fysieke en mentale belemmeringen waar rekening mee gehouden mag worden.’
Slechte moeder
Eckes groeide op in een katholiek gezin in het Duitse Leverkusen. Haar ouders, die zelf niet hadden gestudeerd, gingen uit van een klassiek toekomstbeeld: de vrouw verzorgt de kinderen, de man gaat aan het werk. ‘Het was patriarchaal,’ zegt ze daarover. ‘Dat internaliseer je, op alle niveaus. Mijn moeder moedigde me overigens wel aan om naar de universiteit te gaan en te doen wat ik wilde.’ Wel is het verschil tussen mannen en vrouwen altijd voelbaar in de familie: haar zwager kan het familiefeest overslaan omdat hij moet werken, maar als zij hetzelfde doet, krijgt ze een vreemde blik. ‘Alsof dat betekent dat ik mijn kinderen slecht behandel.’
Tijdens en na de rechtszaken kreeg Eckes veel steun van vrouwelijke wetenschappers die vergelijkbare situaties hadden beleefd. De NWO heeft inmiddels op de website duidelijk gemaakt dat ze per persoon en onderzoeksvoorstel maatwerk kan leveren in het beoordelingsproces. ‘Dat konden ze eerst dus ook al, want ze waren wel bereid mijn rapporten op te sturen,’ zegt Eckes. ‘De NWO had de rapporten al op 21 december, maar ze hebben ze niet voor de Kerst naar me opgestuurd. En op hun website was dat “maatwerk” nergens te vinden, dus de communicatie is een stuk beter geworden.’
Op het gebied van seksegelijkheid heeft ook de UvA nog veel te winnen, zegt ze. ‘Volgens de officiële regels is iedereen gelijk, maar de praktische toepassing is anders. Als je kijkt naar de meest machtige hoogleraren – hoge functies, grote budgetten – dan zijn dat witte mannen.’ Daarnaast was het voorheen minder aantrekkelijk om vrouwen in haar instituut een aanstelling te geven, omdat vrouwelijke onderzoekers die zwanger werden en met verlof gingen alleen vervangen mochten worden voor hun onderwijstaken, niet voor onderzoek. ‘Als onderzoeksleider is het dan moeilijker om onderzoeksdoelen te halen, want je hebt minder personeel.’
Onbewust gedrag
Ze noemt meer voorbeelden. Sollicitatieprocedures waarbij commissies automatisch meer leiderschap toedichten aan mannen, of een interne discussie waarbij vrouwelijke sollicitanten met kinderen als ‘nadelig’ voor hun inzet op de faculteit worden gezien. Een andere trend: dat salarissen van vrouwen stagneren nadat ze kinderen krijgen – ook omdat ze deeltijd gaan werken – en dat die van mannen juist stijgen. Eckes heeft inmiddels voorgesteld om gelijkheidstrainingen in te voeren op de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. ‘Op andere universiteiten, zoals in Utrecht, zijn die er al.’
Veel gedrag gebeurt onwillekeurig, zegt ze, daarom moet je erbij blijven stilstaan. Zo viel het haar laatst op dat het consultatiebureau automatisch vroeg ‘welke dag Eckes vrij was’. ‘Ik zei: zaterdag en zondag, maar dan werken jullie niet. Ik denk dat vrouwen feitelijk de grotere last van de familie dragen. Vráág eens aan elkaar wie thuis de kerstcadeaus inpakt.’
Wie het bij haar is? ‘Bij mij is dat mijn man. Wij doen overigens allebei 50 procent van de gezinstaken: als hij de cadeaus inpakt, pak ik de koffers om naar Duitsland te gaan. Ik denk dat dat goed is, in het licht van gelijke behandeling. Maar als de vrouw de kerstcadeaus inpakt, leest de man in veel gezinnen de krant.’
