UvA-geheimen | Waarom dragen hoogleraren eigenlijk nog toga’s?
In de collegezaal zul je de meeste hoogleraren gewoon in een overhemd, jasje of jurk zien, maar een paar keer per jaar grijpen ze terug naar dat oeroude kledingstuk dat professoren kenmerkt: de toga. Maar waarom dragen hoogleraren nog steeds toga’s?
De geschiedenis van de toga aan de universiteit is een lange. De Delftse hoogleraar Hans Dirken wijdde er in 2001 zijn afscheidscollege aan. Hij stelt dat een universitaire klederdracht in Europa al in de veertiende eeuw ontstaat, nog ver voordat de oudste Nederlandse universiteit – die in Leiden – het levenslicht ziet. Hoogleraren kijken hun klederdracht daarbij oorspronkelijk af van bisschoppen en kiezen voor een rode mantal met capuchon, maar die is geen lang leven beschoren. De universitaire professoren willen zich onderscheiden van de kerk, zo schrijft Dirken, en daarvoor is kleding een goed middel. Bovendien zijn de universiteiten niet verwarmd en houdt de toga hen ook warm.
Iedere dag in toga
Eind zeventiende eeuw, een paar decennia na de oprichting van het Athenaeum Illustre, de voorloper van de UvA, doet de huidige Nederlandse toga zijn intrede. Een toga is in Nederland een zwart gewaad met hangende mouwen en een fluwelen kraag en een revers. Lang was dat de standaard werkkleding voor alle hoogleraren. ‘Tot aan 1876 gingen alle professoren op de universiteit gekleed in toga bij het geven van colleges,’ weet voormalig universiteitshistoricus Péjé Knegtmans. In andere landen, zoals bij onze zuiderburen, droegen zelfs studenten een toga, maar die traditie bereikte Nederland nooit.
De tijd waarin hoogleraren dag in dag uit in toga door universiteitsgebouwen liepen ligt al bijna anderhalve eeuw achter ons. Tegenwoordig worden toga’s nog slechts gebruikt bij feestelijke vieringen zoals de dies natalis, de opening van het academisch jaar en wetenschappelijke ceremonies als promoties, oraties en afscheidscolleges.
Duizend jaren muffigheid
Maar waarom steken hoogleraren zich eigenlijk nog in die warme gewaden? Het simpelste antwoord is dat er in Nederland nooit een campagne is geweest om de toga af te schaffen. In Duitsland was die er wel. Een jaar voordat in 1969 het Maagdenhuis werd bezet voerden twee Duitse studenten tijdens de rectoraatsoverdracht aan de Universität Hamburg actie met een spandoek met de tekst ‘Under den Talaren Muff von 1000 jahren’ (Onder de toga’s duizend jaren muffigheid). De rel werd nog groter toen een hoogleraar Islamkunde de studenten toeriep dat ze allemaal in een concentratiekamp thuishoorden. Niet veel later raakten toga’s en andere symbolen aan Duitse universiteiten uit de modeOverigens is er de laatste decennia in Duitsland een beweging te zien die weer teruggrijpt naar die oude symbolen..
In Nederland is het ‘nooit tot een openbaar debat over de voors en tegens van het dragen van toga’s nooit gekomen,’ zegt universiteitshistoricus Knegtmans desgevraagd. Dat betekent niet dat er in Nederland geen tegenstanders van de toga waren, zegt hij. ‘Maarten van Rossem is zo iemand die ook als hij opponeerde geen toga droeg. Nu is dat ongewoon, maar in de jaren zeventig kwam het vaker voor. Toen gebeurde het ook wel dat de promovendus in T-shirt verscheen. Maar dat zal in de rechtenfaculteit of bij economie en geneeskunde vermoedelijk niet zijn voorgekomen.’
Tegenwoordig worden hoogleraren aan de UvA actief aangemoedigd om in toga te verschijnen bij plechtigheden. Hoewel het dus niet verplicht is, zul je bij plechtigheden lang moeten zoeken naar een hoogleraar zonder traditionele kledij.
