Reizende tentoonstelling over joodse artsen nu in Amsterdam UMC
Tot 16 februari is de reizende tentoonstelling Joodse artsen en de Holocaust te zien in het Amsterdam UMC aan de Meibergdreef. Samensteller is emeritus hoogleraar Mart van Lieburg (medische geschiedenis), die de tentoonstelling maakte in opdracht van artsenfederatie KNMG. ‘Artsen wisten al lang van tevoren dat de Duitse bezetting geen goede zaak zou zijn.’
Wat kunnen we zien in de tentoonstelling?
‘We wilden laten zien dat een groot aantal joodse artsen slachtoffer is geworden van het naziregime. Dat zijn niet alleen de 226 artsen en geneeskundestudenten die op het Holocaust Namenmonument staan en die vorig jaar financieel zijn geadopteerd door de artsenfederatie. Sommige artsen staan niet op het monument: denk aan artsen die zelfmoord hebben gepleegd, of artsen die in het buitenland buiten de kampen zijn omgekomen. Die verhalen vertellen we. ’
Welk verhaal raakte u het meest?
‘Er is een tragisch verhaal over huisarts Johan Voorzanger uit Dordrecht, die met een vrachtschip naar de Verenigde Staten probeerde te varen, tot dat schip werd getorpedeerd. Hij overleefde en waagde een tweede vluchtpoging aan boord van een Britse torpedobootjager – zo belandde hij in New York. Daar ging hij in 1943 ten onder aan heimwee en aan verschrikkelijke berichten uit zijn thuisland.
Een andere joodse arts, Willy Albert Levy, nam cyanide op de dag van de Nederlandse capitulatie. En weer een ander, Ephraïm Behr, stierf als lid van het korps van de Geneeskundige Dienst bij gevechten rond de Grebbeberg. Bij de jodenvervolging denkt iederen aan foto’s van kampen, maar de joodse gemeenschap heeft veel breder geleden tijdens de bezettingsjaren. Dat vind ik ongelooflijk afschrikwekkend. ’
Joden uit allerlei beroepsgroepen hebben te maken gehad met verschrikkingen van de Holocaust. Wat maakt het verhaal van artsen zo anders?
‘Artsen wisten al lang van tevoren dat de Duitse bezetting geen goede zaak zou zijn: de beroepsgroep had al te maken met allerlei joodse vluchtelingen uit Duitsland die probeerden in Nederland een praktijk op te bouwen. Artsenfederatie KNMG, toentertijd nog de Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst, heeft achteraf de “foute beslissing” genomen in 1941 een Duitse vertegenwoordiger aan te stellen en om niet te protesteren tegen de uitsluiting van joodse artsen binnen het medisch beroep. Dat meebewegen met de bezetter is vrij pijnlijk, al is het makkelijk om dat in 2022 te roepen – hetzelfde geldt voor de Joodsche Raad, de organisatie die maatregelen van de Duitsers in de joodse gemeenschap moest implementeren. De vraag is in beide gevallen hoe zinvol protesteren was geweest.’
Wat kunnen geneeskundestudenten hiervan leren?
‘De nieuwe generatie moet buitengewoon alert zijn op ontwikkelingen in de huidige samenleving, zeker in deze tijd van racistische ideeën over bijvoorbeeld vluchtelingen. De verschrikkelijke episode van de Holocaust is een groot waarschuwingssignaal. Ik merk dat de kennis hierover bij de jonge generatie soms beperkt is, maar het is belangrijk deze verhalen levend te houden.’
De tentoonstelling ‘Joodse Artsen en de Holocaust’ is te vinden in het Amsterdam UMC aan de Meibergdreef, in de lichtstraat tussen B0 en FO, naast restaurant PIT (Verheijplein).
