UvA-historicus over oorlog in Oekraïne: 'Kernwapens bedoeld als signaal en afschrikking'
Poetin suggereerde afgelopen weekend de inzet van kernwapens in zijn strijd tegen Oekraïne. Maar hoe realistisch is dat? UvA-historicus en kernwapenexpert Ruud van Dijk over de atoomdreiging. ‘We hoeven echt niet de bunkers in. De atoomkelder onder de UB is bovendien te klein, te benauwd en slecht onderhouden.’
Ruud, afgelopen weekend kondigde Poetin de mogelijk inzet van kernwapens aan in het conflict met Oekraïne. Hoe reëel is dat?
‘Helemaal uitsluiten kun je het nooit, maar ik denk dat het vooral een zwaktebod is op een moment dat de oorlog niet zo loopt zoals Poetin had verwacht. Bovendien, hoe rationeel is het gebruik van een vernietigingswapen? Het doel van Poetin is het terugbrengen van Oekraïne in de Russische invloedssfeer, dat bereik je niet door dat land met een kernwapen te vernietigen. Ik zie dus eigenlijk niet wat Poetin er militair mee te winnen heeft. Een kernwapen wordt bovendien beschouwd als het laatste redmiddel van een regime in een penibele militaire situatie, maar dat is niet het geval.’
En een kernraket richting het Westen afvuren?
‘Dat zou kunnen als vergelding voor bijvoorbeeld de sancties, want die brengen Poetin in een zeer moeilijke situatie. Toch zal die optie, die er eigenlijk geen is, ook van tafel gaan, want het Westen zal dan tot vergelding overgaan.’
Waarom dan toch deze dreiging van Poetin?
‘Ik vermoed dat we de dreiging toch vooral moeten zien als een signaal dat Poetin zelf ook niet meer zo goed weet hoe nu verder en dus om de onderhandelingstafel wil gaan zitten. De Oekraïners worden misschien ook iets nerveuzer en daardoor plooibaarder, denkt hij misschien, als ze om de tafel zitten met een partij die dreigt met kernwapens.’
Heeft Poetin nog zicht op de situatie?
‘Dat is moeilijk te zeggen, maar het is wel een belangrijke vraag. Er wordt veel gesproken over desinformatie die de Russen de wereld in zenden, maar in hoeverre heeft Poetin zelf nog de juiste informatie? Hij heeft al zijn tegenstanders de afgelopen jaren aan de kant geschoven en is omgeven door jaknikkers die hem zeggen wat hij wil horen. De vraag is dus of hij nog wel juiste en/of objectieve informatie te horen krijgt van zijn omgeving.’
Wordt het gebruik van een kernwapen echt in gang gezet met de druk op één knop?
‘Nee, dat is zeker niet het geval. Poetin heeft de civiele leiding in handen, maar geeft zijn bevelen door aan de militaire leiding. Vervolgens is het de vraag of die uitvoert wat hij beveelt. Het kan zijn dat de militaire leiding weerwerk gaat bieden uit angst voor de consequenties óf om Poetin te beschermen tegen de consequenties. In zo’n geval kan de militaire leiding zijn opdracht negeren. Hoe het echt zou gaan weten we natuurlijk niet, want we hebben er na de Tweede Wereldoorlog weinig ervaring mee opgedaan. Ook in de jaren zestig, tijdens de Cubacrisis, zijn de Amerikaanse president Kennedy en de Russische president Chroestjov nooit verder gegaan dan een verhoogde staat van nucleaire paraatheid.’
Bangeriken waren het.
‘Het niet gebruiken van die wapens zegt in elk geval iets over de zelfbeheersing van leiders die zo’n wapen onder zich hebben. Zodra je zo’n wapen tot je beschikking hebt, word je ook gedwongen om na te denken over de consequenties van het gebruik ervan. Tot nu toe hebben leiders altijd gedacht dat ze niet bruikbaar zijn anders dan als afschrikking, want alle doelen die je met het gebruik ervan zou willen bereiken worden ondermijnd als je dat daadwerkelijk doet. De politieke waarde van een kernwapen is tot nu toe veel groter gebleken dan de militaire waarde.’
Conclusie: een kernwapen zal niet worden ingezet.
‘Dat denk ik niet nee. Het is echt bedoeld als signaal en afschrikking. Poetin wil op deze manier laten zien dat hij serieus wil worden genomen. De komende dagen zullen we zien wat voor effect dat zal hebben aan de onderhandelingstafel.’
De UvA heeft verschillende atoombunkers. Daar hoeven we dus niet in?
‘Nee hoor, reken daar maar niet op. De atoomkelder onder de UB is bovendien te klein, te benauwd en slecht onderhouden. De UvA is helemaal niet voorbereid op het gebruik van die bunker.’
