Kunstenaars beelden hun trauma’s uit op tentoonstelling van UvA-studenten
Hoe breng je trauma’s – vaak onderliggend, onverwerkt of (in stilte) doorgegeven uit eerdere generaties – in beeld? Die vraag staat centraal bij de indringende tentoonstelling ‘Encountering Absences’ van vijf UvA-studenten. ‘Het roept de vraag op: wat is onze verantwoordelijkheid tegenover migranten?’
Veertien kunstenaars zijn door de studenten gevraagd om hun interpretaties in verschillende uitingsvormen te tonen: van film en foto-installaties tot VR en visuele poëzie. Deze week vond de opening plaats in kunstenaarssociëteit Arti et Amicitiae aan het Rokin, voor ruim honderd bezoekers.
Waarom er voor dit onderwerp gekozen is? ‘Het thema traumatisch verleden leeft onder veel Nederlandse en internationale studenten. Bijvoorbeeld in de vorm van het koloniale verleden,’ zegt Ihab Saloul, oprichter en onderzoeksdirecteur van de Amsterdam School of Heritage, Memory and Material Culture.
Hij is een van de begeleiders van de studenten bij dit onderzoeksproject, die Museum Studies ofwel Heritage and Memory Studies studeren. Deze tentoonstelling biedt volgens hem bezoekers de kans om ‘kennis te maken met verschillende, internationale kunstwerken die teruggrijpen op traumatische ervaringen. Zo zijn er voorstellingen uit Zuid-Amerika, Afrika en Azië’.
Alledaagse wereld
De tentoonstelling is met opzet níet in een museum. ‘Het idee was om een accurate representatie te geven van onderliggende trauma’s in een alledaagse omgeving, buiten de gebruikelijke kanalen om,’ verklaart Saloul. Daarom hangen de kunstwerken nu aan de wanden van het grand-café van kunstenaarssociëteit Arti et Amicitiae, dat knus is ingericht, met een schouw en toog.
Dat zoeken naar het alledaagse komt ook terug in de 24 minuten durende film die tijdens de opening op maandag aan het publiek wordt getoond. De hoofdrolspeler, een migrant, wordt in het dagelijkse leven gepositioneerd – onder meer voor de poortjes van een NS-station, bij de instap voor de pont naar Amsterdam-Noord, op een wandelpad in het groen. Soms zien we deze gewone buitenwereld door zijn eigen ogen, dan weer treffen we zijn blik, waar een buitengewone binnenwereld vol trauma’s achter schuilgaat.
‘Het roept de vraag op: wat is onze verantwoordelijkheid tegenover migranten?’ aldus Saloul. ‘En het daagt uit om te reflecteren over wie deze mensen zijn.’ De film is diepzinnig, maar tegelijkertijd sereen, met mensen wiens silhouetten langzaam vervagen, gevolgd door kalm pianospel wanneer de ogen van de migrant de toeschouwer strak aankijken.
Tweede Wereldoorlog
De locatie van de tentoonstelling aan het Rokin is echter ook om een andere reden relevant gebleken voor de studenten. Het verleden van de kunstenaarssociëteit is niet vrij van controverse. ‘Dat geeft een diepere laag aan de tentoonstelling,’ zegt Lilly-Ann de Zeeuw, masterstudent Museum Studies en een van de curatoren van de expositie. In één schilderij, dat bij binnenkomst rechts in de hoek – voor de toog – hangt, komt deze beladen geschiedenis op treffende wijze naar voren.
Voor dit kunstwerk is Dalal Mitwally, een kunstenaar uit Jordanië, benaderd om een reactie te geven op een oud schilderij in de kunstenaarssociëteit waar het bestuur – veelal man, sigaar in de mond – aan het discussiëren is rond een houten tafel. Twee jaar later zouden ze besloten hebben om, ten tijde van de Tweede Wereldoorlog, de Joodse bevolking buiten te sluiten van al hun activiteiten. Voor Mitwally reden om deze twee momenten met elkaar te verbinden, en in een breder perspectief te plaatsen.
Brokstukken
Haar kunstwerk illustreert hoe vele bewindslieden met één pennenstreek over leven en dood kunnen oordelen. ‘Hoe kun je de toekomst en het leven van mensen bepalen op basis van een besluit, een handtekening? Dat is de kritiek van de maker,’ aldus Saloul. Het komt terug in de naamgeving van het werk: ‘Dead paper’, wat volgens de maker tevens een verwijzing is naar de loze belofte van de Britten tijdens de Arabische Opstand: de Arabieren zouden soevereiniteit verkrijgen over landen in het Midden-Oosten, waaronder het huidige Jordanië. ‘Deze belofte was nooit bedoeld om ingelost te worden.’
‘Dead Paper’ is een persoonlijke favoriet van De Zeeuw, laat ze ontglippen. Maar een ander kunstwerk, een lap stof die aan de muur hangt, mag ook op haar sterke interesse rekenen: ‘Weaved thread and metal wires’ van de Libanese kunstenaar Karma Hamed. De geweven draden symboliseren de brokstukken na de explosie in de haven van Beiroet in 2020. ‘Het is interessant om te zien hoe de kunstwerken van Hamed een verhaal vertellen, en de interactie aangaan met de toeschouwer. Zo wordt de stilte rondom het trauma op ruimtelijke wijze doorbroken.’
De tentoonstelling 'Encountering Absence: Questioning Traumatic Heritages and Memories’ loopt van 8 tot 25 mei en is voor iedereen toegankelijk.
De student-curatoren van de tentoonstelling zijn: Lilly-Ann de Zeeuw, Stefano Marchetto, Martina Dierking, Madeleine Bingham en Ayşe Bozkurt. Zij werkten onder begeleiding van Prof. Ihab Saloul en Eva Gonggrijp (ARTI) en in samenwerking met SPEME, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam School for Heritage, Memory and Material Culture en H401.
