Sporten is een medicijn – met bijwerkingen
Beweging door sport helpt tegen depressies, angsten en schizofrenie. Maar te veel sporten kan leiden tot obsessiviteit en stress. Hoe houd je de balans?
Even helemaal niets, nergens over nadenken. Als UvA-student Kunstmatige Intelligentie Simon Stallinga vanuit zijn woonplaats in Haarlem door de Kennemerduinen richting het strand rent, voelt hij zijn breinactiviteit naar nul dalen. De endorfine giert door zijn lijf en na 26 kilometer intensief hardlopen ervaart hij rust en voldoening. ‘Het is alsof mijn brein op de achtergrond allemaal dingen op orde heeft gemaakt.’
Sporten houdt hem ‘sane’, zegt Stallinga. Geestelijk gezond. Nu de gemeente Amsterdam noodgedwongen bezuinigt op GGZ-behandelingen en medicatie tegen angst en depressie voor bijwerkingen en ontrekkingsverschijnselen kan zorgen, zou een hernieuwde focus op sporten en bewegen weleens uitkomst kunnen bieden.
Collectieve zorgkosten
De wetenschappelijke bewijzen stapelen zich op: lichamelijke activiteit zou onder meer depressies, schizofrenie en angst kunnen verminderen – problemen die volgens het Trimbos-instituut steeds vaker voorkomen onder studenten. ‘Als je medicatie nodig hebt, heb je medicatie nodig,’ waarschuwt UvA-sportpsycholoog Yannick Balk. ‘Maar door meer te bewegen worden mensen echt gezonder en kunnen de collectieve zorgkosten omlaag. Dat is wetenschappelijk aangetoond en zeker iets om ons bewust van te zijn.’
Het is een groot thema in de wetenschap, stelt Balk. ‘Voor mensen met een depressie heb je nu bijvoorbeeld loop- of wandelcoaches. En je ziet dat dat eigenlijk een hele effectieve behandeling is. Je komt aan fysieke beweging, laat stress makkelijker varen en voelt je mentaal fitter.’
Waakzaamheid is echter op zijn plaats. Want het sport- en bewegingsmedicijn kent ook bijwerkingen – op psychisch vlak. Welke zijn dat en hoe kun je je daartegen wapenen? Oftewel: hoe krijg je de baten, maar niet de lasten?
Obsessief sporten
Sinds het begin van deze eeuw is fitness de meest beoefende sport in Nederland. Het aantal sportschoolvestigingen blijft volgens het CBS gestaag toenemen, en de populariteit van fitness evengoed. Met name onder jongeren en jongvolwassenen.
‘Maar mede door sociale media ligt obsessiviteit op de loer,’ waarschuwt Balk. Vooral in de sportschool. Onlangs schreef de Volkskrant een artikel over jongeren die – aangemoedigd door ‘fitfluencers’ op TikTok – ’s morgens elke dag aan het zwoegen zijn voor een beter lichaam. Sommigen van hen ontwikkelen bigorexia, een relatief nieuwe stoornis waarbij mensen (vaak onrealistisch) gespierd willen worden.
Artsen en psychiaters zien het sluipenderwijs toenemen en ook Balk krijgt er als sportpsycholoog mee te maken. Mensen vragen hem om hulp, omdat ze ‘obsessief met sporten bezig zijn’. ‘Het lichaam maakt geen onderscheid tussen fysieke en mentale stress,’ zegt Balk. ‘Als je jezelf elke keer fysiek in het rood jaagt, zal je merken dat je er zelfs op achteruitgaat. Het is dus een bepaalde balans die je moet bewaken.’
Hoe blijft sporten en bewegen gezond? Volgens Balk is het zaak om erachter te komen wat iemand drijft. ‘Als mensen het voor de erkenning van anderen doen, is dat iets om mee aan de slag te gaan.’ Hij weet hoe verleidelijk het is voor krachtsporters om zichzelf met anderen te vergelijken en ziet het ook bij judoka’s, turners en wielrenners, omdat het daar ‘veel om lichaamsgewicht draait’. ‘Maar uiteindelijk moet erkenning vanuit jezelf komen,’ aldus Balk.
Controle, meten, doelen…
‘Het kan ook zijn dat iemand zich bijvoorbeeld krampachtig vasthoudt aan een bepaald doel,’ verklaart Balk. ‘Dan kan het belangrijk zijn om het doel misschien weer wat bij te stellen.’
Wat sporten voor iemand kan betekenen weet UvA-student Tom Sloos als geen ander. Niet zo lang geleden kampte hij nog met mentale problemen en overgewicht. Hij zat niet lekker in zijn vel en wist niet precies wat hij met zijn studie bedrijfskunde wilde gaan doen. De beslissing om weer flink te gaan sporten vormde een omslagpunt in zijn leven.
Eenmaal aan het boksen geslagen, merkte hij snel veranderingen ten goede. Hij viel 35 kilo af en zijn wereldbeeld kantelde. Als je last hebt van mentale problemen is de neiging groot om jezelf een beetje op te sluiten in je gedachten, zegt Sloos. ‘Toen ik weer ging sporten merkte ik direct dat mijn belevingswereld vergrootte.’
Begeleiding
Niet zo gek, grapt hij, want als je bij het boksen wel in je hoofd blijft zitten, ‘krijg je zo een tik op je neus’. Lukt het alsnog niet om te stoppen met malen? Dan is dat volgens sportpsycholoog Balk een teken aan de wand dat je onderliggende problemen te urgent zijn.
Evenals Balk, probeert Sloos nu zelf mensen te begeleiden bij het sporten – fysiek én mentaal. Hij is sinds kort personal trainer en volgt een opleiding psychologie aan de UvA, om zijn kennis over mentale gezondheid bij te spijkeren.
Hoe zou Sloos iemand begeleiden die obsessief sport of druk voelt tegenover anderen? Zijn gouden tip: verplaats het wedstrijdje met anderen naar het wedstrijdje houden met jezelf. ‘Dat heeft mij enorm geholpen. Het heeft geen zin om jezelf met anderen te vergelijken.’
Sociale media
Prestaties van anderen, topsporters of mensen op sociale media, mag je wel nog blijven waarderen, vindt Sloos. ‘Dat kan namelijk ook zorgen voor motivatie.’
Volgens UvA-filosoof en psychiater Damiaan Denys is de vernieuwde verhouding tot sporten exemplarisch voor de huidige tijdgeest. We willen ons leven en lichaam in de hand hebben, merkt hij. ‘Dus vullen we dat in aan de hand van regels en mechanismen. Maar dat controleerbare doet iets teniet aan de spontaniteit.’
Hij vindt dat mensen doorslaan: ‘Met technologische horloges rondlopen, tienduizend stappen moeten zetten, zoveel proteïne innemen … Dat is bizar. Mensen kopen een elektrische fiets om in de sportschool te gaan afvallen. Hoe idioot is dat? Koop dan geen elektrische fiets.’
Denys vindt dat mensen zich moeten afvragen waar sporten en beweging nou eigenlijk om draait. ‘Het vervullen van regeldrift en controlebehoefte, of het doen van iets prettigs en een aangenaam leven leiden?’ Tegenwoordig vooral het eerste, ziet hij, en dat levert continu stress op. ‘Bijvoorbeeld als je niet voldoet aan je zelfopgelegde tienduizend stappen, iemand ziet die mooier is, of bij jezelf een afwijking ziet die niet te corrigeren is, waardoor de maakbaarheid begrensd wordt.’
Competitie of mindfulness
Zeker in sportscholen ziet Denys dit terug, met ‘zijn instructeurs, apparaten, en mensen die continu meten en vergelijken’. Reden voor Rosanne Wollrabe, UvA-masterstudent Nederlands, om niet voor fitness te kiezen, maar voor yoga. Vier keer in de week.
‘Yoga is niet competitief, het is mindfulness,’ zegt ze. Een vorm van bewustzijn. ‘Als je denkt: hé, ik doe het minder goed dan de ander, dan is het juist goed dat je er bent. Want dat is precies waar het niet om draait.’
Yoga staat daarmee in schril contrast met haar vorige studie, vindt ze. ‘Iedereen is bij rechten bezig met onderscheiden. Heel competitief en vergelijkbaar met de sportschool – niet ontspannen.’ Naast haar studie doceert ze Nederlands en geeft ze gymles aan volwassenen. ‘Ik heb echt studiegenoten gehad die mij aankeken alsof ik er op achteruit ben gegaan. Terwijl ik mensen een beetje beter probeer te maken en daar meer voldoening uithaal dan op de Zuidas werken.’
Mentale problemen
Yoga levert haar het meeste op: ‘Het is even tijd voor jezelf en iets waar je zelf écht voor hebt gekozen, meer dan studie of werk. Ik krijg er een bepaald geluksgevoel door.’ Als ze geen tijd heeft voor yoga, ‘gaat het al snel bergafwaarts met mijn mentale gezondheid’.
KI-student Stallinga herkent die ontwenningsverschijnselen. Toen hij vorig jaar een blessure opliep mocht hij een week niet sporten. ‘Nou, ik werd helemaal gek van mezelf. M’n hoofd kwam helemaal vol te zitten.’
Tot op zekere hoogte is er motivatie te halen uit filmpjes op sociale media, denkt Wollrabe. ‘Maar het is een dunne lijn. Ergens is het ook heel funest voor je mentale gezondheid en zelfbeeld.’
Bovendien is veel op sociale media nep, vult Stallinga aan. ‘Fitfluencers doen even een hele zware work-out, en plaatsen de belichting van boven, zodat de schaduwen beter zichtbaar zijn. Dan lijken ze honderd keer sterker op een filmpje.’ Het liefst rent hij zonder telefoon door de duinen. Even geen appjes of sociale media: ‘Wel zo lekker voor je hoofd.’
