UvA-Gebouwen | De Artis Bibliotheek is een plaats voor natuur- én cultuurliefhebbers
De vorig jaar gerenoveerde Artis Bibliotheek ademt in alles natuurhistorie. Toch kun je er UvA-studenten uit verschillende disciplines op afspraak treffen. Precies zoals grondlegger G.F. Westerman het ooit bedoelde.
De natuurhistorici van de UvA kunnen hier hun hart ophalen. De statige Artis Bibliotheek aan de Plantage Middenlaan herbergt zo’n negen- à tienduizend boeken en zo’n 60.000 prenten. Allemaal gaan ze over de wondere wereld van de natuur, in al haar verschillende gradaties en vormen, en allemaal zijn ze in beheer van de Universiteit van Amsterdam.
Denk aan de ontwapenende, verfijnde tekeningen van Maria Sybilla Merian, naast wetenschapper ook erkend kunstenares, over de metamorfose van een rups naar een vlinder – volgens Hans Mulder, conservator van de Artis Bibliotheek, een favoriet van menig bezoeker. Of het boek van Jan Velten met tekeningen van de eerste menagerie (voorloper van een dierentuin) van Amsterdam: menagerie Blauw Jan aan de Kloveniersburgwal – een persoonlijk favoriet van Mulder.
Inmiddels is de Artis Bibliotheek allang niet meer het exclusieve domein van biologen, paleontologen en andere natuurhistorici. Tal van UvA-studenten uit andere disciplines, zoals boekwetenschappers en grafische vormgevers in spe, komen graag naar de bibliotheek om colleges te volgen of onderzoek te doen.
Cursussen en gastcolleges
Maar ook bouwkundestudenten nemen graag een kijkje. Bijzonder is namelijk dat het gebouw van de Artisbibliotheek (sinds 1972 een Rijksmonument) speciaal ontworpen is voor de natuurhistorische collectie. Het exterieur sluit naadloos aan op het 19e-eeuwse interieur. Temeer daar er sinds 1952 gestileerde dieren in de blinde nissen op de gevel prijken.
Conservator en historicus Mulder speelt al tijden in op deze ontwikkelingen en toenemende interesse. Tot voor kort gaf hij cursussen in de Artis Bibliotheek voor de opleiding Boekwetenschap en het Instituut voor Interdisciplinaire Studies, beide verbonden aan de UvA. Daarnaast gaf hij het afgelopen jaar nog zo’n tachtig presentaties en gastcolleges voor een breed publiek, vertelt hij.
Er worden pogingen gedaan om de samenwerking tussen Artis en de UvA nieuw leven in te blazen, stelt conservator Hans Mulder. ‘Momenteel werken we in het Allard Pierson museum aan een tentoonstelling over de bedreigde natuur, over een vogeltje dat is uitgestorven.’ Artis helpt daarbij onder meer op het terrein van educatie.
In het verleden werkten Artis en de UvA nooit zo nadrukkelijk samen, zegt Mulder. Maar er zijn wel pogingen ondernomen om de verhoudingen aan te trekken. Neem de Artis academie: een initiatief van beide instellingen met eveneens een educatief karakter. Dat is (nog) niet van de grond gekomen, maar de bedoeling is volgens Mulder wel dat die op den duur wat meer ‘handen en voeten gaat krijgen’.
Artishoogleraar
Ook was er tot voor kort een bijzonder hoogleraar, verbonden aan Artis, die aan de UvA doceerde. Erik de Jong, doceerde als Artishoogleraar elf jaar lang onder meer over de verhouding van de mens tot de natuur en landschappen, waarna hij in 2020 met emeritaat ging.
Het is precies zoals grondlegger G.F. Westerman (1807-1809) de Artisbibliotheek in 1868 bedoeld zou hebben. Als ‘een plaats waar het belang van natuurbescherming aan het brede bezoekerspubliek van Artis wordt gepresenteerd en een plaats waar cultuurliefhebbers de museale bibliotheek van Artis kunnen bezoeken,’ schrijft historicus Erik Zevenhuizen in het boek ‘De natuur op papier, 175 jaar Artis Bibliotheek’. Als ‘een erfgoedbibliotheek op het gebied van natuurlijke historie,’ zo vat hij het treffend samen.
Monumentale en museale uitstraling
In retrospectief kwam die transitie pas in 2005 in een stroomversnelling. Het beheer van de collectie ging toen over van de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica op de Universiteitsbibliotheek, later onderdeel van het Allard Pierson museum – de erfgoedinstelling van de UvA.
Dat leidde ertoe dat Piet Verkruijsse een jaar later werd aangesteld als conservator. De voormalig docent boekwetenschap en handschriftenkunde reorganiseerde de collectie en het overige interieur zo dat de museale en monumentale uitstraling van de bibliotheek optimaal tot zijn recht kwam. Visueel storende boekenkasten in het midden van de zaal verdwenen en ook moderne meubelen moesten het veld ruimen.
Het resultaat mocht er zijn: de Artisbibliotheek hervond zijn 19-eeuwse grandeur. Dat is al helemaal het geval na de recente renovatie. Het portret van de Zweedse plantkundige Carl Linnaeus, dat sinds jaar en dag al pontificaal in de centrale zaal hangt, steekt indrukwekkend af tegen de opnieuw gewitte balustrade. De funderingen zijn hersteld en de deuren zijn extra brandwerend gemaakt.
Kortom, de oude Artisbibliotheek – ‘dichter bij de eeuwigheid kun je niet komen’, in de woorden van de Britse schrijver en vaste bezoeker Redmond O’Hanlon – is weer helemaal klaar voor de toekomst.
