Opiniepanel | Gelden de regels van nu voor publicaties van decennia geleden?

Barbara Mulder is hoogleraar cardiologie

‘Eens. Het morele fatsoen en onderling respect is een basisregel in de wetenschap en is van alle tijden. Alleen de regelgeving, voorschriften en randvoorwaarden rondom wetenschappelijke integriteit zijn in de loop van de tijd aangescherpt om het voor alle wetenschappers concreet en inzichtelijk te maken wat wel en niet geoorloofd is.

Dus de regels van nu zijn niet noodzakeljkerwijs van toepassing op zaken uit het verleden, maar dat wil niet zeggen dat de principiële basis voor wetenschappelijke integriteit niet dezelfde is; of dat de kwaliteit van de wetenschap daardoor in het verleden van een ander niveau zou zijn.’

Jean Rwasibo is controller bij het Administratief Centrum en promoveert aan de Radboud Universiteit

‘Als wetenschapper en onderzoeker moet je fatsoenlijk optreden en geen leugenaar of fraudeur zijn. Eerlijkheid, zorgvuldigheid, transparantie, onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid zijn basisprincipes voor de praktijk van integer onderzoek. Betichte artikelen van fraude/plagiaat in de wetenschap dienen niet gepubliceerd te worden, want zij zijn geen wetenschappelijke waarheid en geen waarheid waar men niet aan kan twijfelen. Om het machtsimago van de wetenschap te handhaven, dienen gesignaleerde casussen van ondeugdelijke publicaties nader onderzocht worden. Wetenschappelijke publicaties van decennia geleden moeten beoordeeld worden naar de regels van nu, onder meer om te beoordelen of zij aan de benodigde goede kwaliteit en de hedendaagse criteria voldoen.’

Thijs Bol is universitair hoofddocent sociologie

‘Het lijkt mij zinvol om wetenschappelijke publicaties in de relevante context te zien. In de jaren tachtig en negentig gebruikten we wetenschappelijke methoden waarvan we nú weten dat ze problematisch zijn, maar ja, dat kan je de wetenschappers van toen moeilijk kwalijk nemen. Welke onderzoeksmethodiek we geschikt vinden is de afgelopen dertig jaar sterk veranderd. Wat we in de wetenschap plagiaat vinden is in mijn ogen veel minder veranderd. Dat was 30 jaar geleden not done en is nog steeds not done. Overigens vel ik hiermee geen oordeel over Van den Boom: ik ken haar casus niet goed en het is eerst aan de externe commissie om dit te onderzoeken.’

Michiel van Kempen is hoogleraar West-Indische Letteren

‘"Wetenschappelijke integriteit” heb ik altijd een merkwaardige term gevonden: er bestaat integriteit, en als het om plagiaat gaat is die niet anders voor de wetenschap dan voor andere levensdomeinen. In twee processen ben ik zelf geconfronteerd met plagiaat, niet van mijzelf, maar door mijzelf geconstateerd in het literaire werk van de schrijver R.G. die schaamteloos hele stukken van onder meer Jeroen Brouwers overpende. De rechter moest vaststellen of er sprake was van plagiaat. Hij stelde vast dat een aantal passages zonder het gebruik van aanhalingstekens gelijk waren aan die in boeken van anderen. Dat was zo, en dus werd R.G. veroordeeld. Bedreef die rechter wetenschap? Welnee. Hij gebruikte zijn gezond verstand. Wie het nodig heeft om welke reden dan ook te ontkennen dat hij of zij plagiaat heeft gepleegd – bijvoorbeeld dat voor een rede andere normen zouden gelden dan voor een gedrukte publicatie – is simpelweg een valsspeler. Vier kleine streepjes – “ ” – plus een bron, dat is alles, dan ben je integer.’

Patricia Pisters is hoogleraar filmwetenschap

‘Het werk van geen enkele grote filosoof of beroemde wetenschapper uit het verleden zou vandaag de dag op dezelfde manier gepubliceerd kunnen worden. In de adviescommissie van de vertaling van een groot filosofisch werk zag ik dat het meeste werk van de vertaler was om alle referenties precies te krijgen. Plagiaat is uiteraard nooit goed en nooit goed geweest, maar gewoontes en regels met betrekking tot refereren zijn niet altijd zo helder geweest. Het digitale tijdperk maakt het niet alleen gemakkelijker alles te vinden en te verwijzen, maar heeft ook scherpere afspraken en controle van referenties met zich mee gebracht. Die zijn belangrijk maar kunnen niet een-op-een met terugwerkende kracht worden uitgerold.’

Huub Dijstelbloem is hoogleraar filosofie van wetenschap en politiek

‘De belangrijkste geboden ten aanzien van fraude en plagiaat in de wetenschap zijn “Gij zult niet liegen” en “Gij zult niet stelen”. Dat betoogde Kees Schuyt bij het verschijnen van zijn boek Tussen Fout en fraude (Leiden University Press, 2014). Maar welke norm leid je uit die geboden af, en hoe is die norm historisch gezien veranderd? Om daar antwoord op te krijgen greep ik naar het betreffende boek, maar inmiddels heeft Schuyt hier zelf duidelijkheid over verschaft (“Inadequate bronvermelding is geen plagiaat”, NRC Handelsblad zaterdag 8 juni). Gebrekkig citeren is geen stelen. Historisch en juridisch gezien staat bovendien buiten kijf dat de normen veranderd zijn: de eerste normering van “wetenschappelijke integriteit” verscheen in Nederland in 2001. Iemand met de normen van nu beschuldigen is dus zoals Schuyt stelt “anachronistisch”. Daaraan toevoegend zou ik nog wel meer onderzoek willen zien naar de praktijk, de omgang met de normen in wetenschapssociologische zin. Dat er in eerdere periodes in juridische zin geen duidelijke norm was vastgesteld wil niet zeggen dat er in specifieke vakgebieden geen andersoortige normen waren – of dat er geen wetenschappers rondliepen die toen ook al vonden dat die normen er wel moesten zijn.’

Het Folia opiniepanel bestaat uit 25 studenten en medewerkers van alle faculteiten, en enkele diensten van de UvA. Eens in de paar weken reageren zij op een actuele stelling.

Ook een mening? Reageer hieronder of schrijf een opinieartikel.