Bezint eer ge begint. Het maken van een goed oordeel wordt traditioneel als een rationeel proces gezien. Niet altijd terecht, aldus sociaal psycholoog Koen Dijkstra. Morgen promoveert hij op de meerwaarde die vertrouwen op intuïtie kan hebben bij het vormen van een oordeel.
Tijdens zijn onderzoek richtte Dijkstra zich primair op het beoordelen van muziek. Dijkstra: ‘In verschillende andere domeinen is reeds onderzocht hoe een intuïtief oordeel beter kan zijn dan een beredeneerde afweging. Ik wilde me concentreren op de beoordeling van kunst.’
Gevoel
Dijkstra liet één muziekstuk door muzikanten met verschillende status uitvoeren. ‘Daar waren zowel professionals als amateurs bij. Bovendien heb ik externe experts de kwaliteit van de uitvoering laten vaststellen.’ Vervolgens liet Dijkstra de muziek aan proefpersonen horen. Een deel van hen werd opgedragen goed na te denken over wat ze hoorden en welke details ze daaraan goed vonden. Een tweede groep werd juist verteld de muziek te beoordelen op gevoel.
Het oordeel van de ‘gevoelsgroep’ bleek meer overeen te komen met dat van de experts dan de personen die hun oordeel probeerden te beredeneren. ‘Dit gold met name voor personen die wel ervaring hebben met muziek, maar niet geschoold zijn. Zodra zij proberen hun oordeel over muziek met argumenten te onderbouwen, deden ze dat een stuk minder goed dan wanneer ze gewoon op hun intuïtie afgingen.’
Mensen met veel kennis van muziek, zoals conservatoriumafgestudeerden, bleken dan weer wel beter te kunnen beredeneren wat goed is. Volgens Dijkstra is dit vergelijkbaar met het beoordelen van wijn. ‘Als je regelmatig wijn drinkt kun je vaak heel aardig proeven welke wijn lekker is. Maar zodra je dat gaat beargumenteren ga je vaak de fout in met benoemen. Terwijl een vinoloog wel precies weet waarom een wijn lekker is.’
Geïnternaliseerde kennis
Volgens Dijkstra kan het onderzoek de gangbare visie - dat een goede analyse het beste oordeel oplevert - bijstellen. Dat geldt dat bovendien niet alleen voor esthetische oordelen. ‘Wanneer je een afweging probeert te beredeneren, ga je je richten op details. Een gevoelsoordeel wordt daarentegen gebaseerd op het hele plaatje. Bij zo’n oordeel neem je geïnternaliseerde kennis mee waarvan je misschien niet wist dat je die had. Die kennis is heel waardevol, maar wordt genegeerd als je je intensief met argumentatie gaat bezighouden.’
Het traditionele beeld dat vrouwen intuïtief beter zijn dan mannen komt uit het onderzoek van Dijkstra niet naar voren. ‘Dit onderliggende mechanisme is voor mannen en vrouwen precies hetzelfde. Wat wel zou kunnen is dat vrouwen besluiten uiteindelijk vaker baseren op hun intuïtie. Maar de werking daarvan is voor beide geslachten gelijk.’
Tijdens zijn onderzoek richtte Dijkstra zich primair op het beoordelen van muziek. Dijkstra: ‘In verschillende andere domeinen is reeds onderzocht hoe een intuïtief oordeel beter kan zijn dan een beredeneerde afweging. Ik wilde me concentreren op de beoordeling van kunst.’
Gevoel
Dijkstra liet één muziekstuk door muzikanten met verschillende status uitvoeren. ‘Daar waren zowel professionals als amateurs bij. Bovendien heb ik externe experts de kwaliteit van de uitvoering laten vaststellen.’ Vervolgens liet Dijkstra de muziek aan proefpersonen horen. Een deel van hen werd opgedragen goed na te denken over wat ze hoorden en welke details ze daaraan goed vonden. Een tweede groep werd juist verteld de muziek te beoordelen op gevoel.
Het oordeel van de ‘gevoelsgroep’ bleek meer overeen te komen met dat van de experts dan de personen die hun oordeel probeerden te beredeneren. ‘Dit gold met name voor personen die wel ervaring hebben met muziek, maar niet geschoold zijn. Zodra zij proberen hun oordeel over muziek met argumenten te onderbouwen, deden ze dat een stuk minder goed dan wanneer ze gewoon op hun intuïtie afgingen.’
Mensen met veel kennis van muziek, zoals conservatoriumafgestudeerden, bleken dan weer wel beter te kunnen beredeneren wat goed is. Volgens Dijkstra is dit vergelijkbaar met het beoordelen van wijn. ‘Als je regelmatig wijn drinkt kun je vaak heel aardig proeven welke wijn lekker is. Maar zodra je dat gaat beargumenteren ga je vaak de fout in met benoemen. Terwijl een vinoloog wel precies weet waarom een wijn lekker is.’
Geïnternaliseerde kennis
Volgens Dijkstra kan het onderzoek de gangbare visie - dat een goede analyse het beste oordeel oplevert - bijstellen. Dat geldt dat bovendien niet alleen voor esthetische oordelen. ‘Wanneer je een afweging probeert te beredeneren, ga je je richten op details. Een gevoelsoordeel wordt daarentegen gebaseerd op het hele plaatje. Bij zo’n oordeel neem je geïnternaliseerde kennis mee waarvan je misschien niet wist dat je die had. Die kennis is heel waardevol, maar wordt genegeerd als je je intensief met argumentatie gaat bezighouden.’
Het traditionele beeld dat vrouwen intuïtief beter zijn dan mannen komt uit het onderzoek van Dijkstra niet naar voren. ‘Dit onderliggende mechanisme is voor mannen en vrouwen precies hetzelfde. Wat wel zou kunnen is dat vrouwen besluiten uiteindelijk vaker baseren op hun intuïtie. Maar de werking daarvan is voor beide geslachten gelijk.’
