UvA’er onderzoekt breinstimulatie voor mensen met alcoholverslaving
UvA-promovendus Renée Schluter deed voor het eerst uitgebreid onderzoek naar de behandeling van alcoholverslaving met herhaalde sessies van Transcranial Magnetic Stimulation (TMS). Met die methode wordt door middel van magnetische pulsen een gedeelte van het brein tijdelijk uitgeschakeld of geactiveerd. ‘Het brein werkt als het ware op elektrische stroom.’
Wat is Transcraniale Magnetische Stimulatie?
‘Je hebt een spoel waar je snel een elektrische stroom doorheen laat lopen. Onder die spoel ontstaat een magneetveld. Als je die spoel vervolgens op de schedel legt, kan dat magneetveld door de schedel heen een specifiek hersengebied aanspreken. De stimulatie heeft relatief weinig bijwerkingen, en vereist geen medische ingrepen. Eigenlijk werken de zenuwcellen in het brein en de zenuwcellen op elektrische stroom. Als je de spoel bijvoorbeeld op het hersengebied legt dat de bewegingen van je hand regelt, dan kan je je vingers laten bewegen. Daar kwamen ze in de jaren tachtig al achter.’
En dit kun je gebruiken bij het behandelen van psychiatrische aandoeningen?
‘Dat klopt, maar voor veel psychiatrische aandoeningen moet er eerst nog meer onderzocht worden. Bij een antibioticakuur of behandeling met antidepressiva is het heel erg duidelijk. Je kunt dan zeggen: “Je moet tien pillen slikken voor zo’n lange tijd.” Bij TMS is dat lastiger: ga je een hersengebied stimuleren of juist deactiveren, en welk hersengebied dan? TMS zou mogelijk een toevoeging kunnen zijn op een therapeutische behandeling. Bij depressie is het inmiddels een goedgekeurde vorm van behandeling voor mensen bij wie therapie of medicatie niet aanslaat. Het is ook opgenomen in het pakket van de zorgverzekering. Wij hebben onderzocht of deze TMS-behandeling ook voor verslaving, een gunstig effect kan hebben.’
Met wat voor proefpersonen werkten jullie?
‘Wij werkten met mensen met een relatief zware alcoholverslaving die bij Jellinek een klinische behandeling volgden. Iemand die lichte problemen heeft met drinken in het weekend komt daar niet terecht. De mensen die aan ons onderzoek meededen hadden vaak last van zeer negatieve gevolgen van alcoholgebruik, zo verliezen ze aandacht voor hobby’s, vrienden of familie, en brengen ze zichzelf in gevaar door bijvoorbeeld onder invloed te werken of te rijden. Aan deze mensen gaven we naast de reguliere behandeling van Jellinek tien TMS-behandelingen.’
Hoe wist je welk hersengebied je moest activeren of uitschakelen?
‘Bij alcoholverslaving zie je dat, hoewel mensen kennis hebben van de gevolgen van het gebruik, ze de controle over hun gedrag verliezen. De prefrontale cortex speelt een belangrijke rol in die controle van het gedrag. In een verslaafd brein zie je dat dit gebied minder actief is ten opzichte van een gezond brein. Dat zie je ook bij andere verslavingen. Eigenlijk zijn allerlei taken die door de prefrontale cortex worden uitgevoerd bij mensen met een verslaving verslechterd, zoals bijvoorbeeld het werkgeheugen en cognitieve flexibiliteit.’
En als je de prefrontale cortex met TMS dus weer actief maakt, dan krijgen mensen weer meer controle?
‘Door stimulatie van de prefrontale cortex zou je wellicht het geheugen of de cognitieve flexibiliteit van een individu kunnen verbeteren, waardoor hij of zij de behandeling makkelijker onthoudt en beter kan toepassen. Wellicht slaat die dan beter aanslaat. Door eenmalige stimulatie van TMS op de prefrontale cortex, zie je in sommige onderzoeken al dat het gevoel van hunkering afneemt.
Dat gevoel van hunkering ontstaat in lagergelegen hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor beloning en motivatie. De taak van de prefrontale cortex is om die gebieden te remmen. Als die dus niet goed werkt, dan neemt de remming op die beloningsgebieden af. De beloningsgebieden krijgen dan de overhand, waardoor het gevoel van hunkering toeneemt. Helaas vonden wij geen significant effect voor vermindering van hunkering bijj onze proefpersonen door behandeling met TMS. Ook vonden we geen effect op verschillende controlefuncties, en op alcoholgebruik op lange termijn.’
Toch wordt TMS dus wel al gebruikt voor de behandeling van depressie, interessante materie voor vervolgonderzoek dus?
‘Het is wel grappig dat je dit zegt, want wij zijn al meerdere keren benaderd door de media. Maar als we vertellen dat dit onderzoek niet aantoont dat TMS nu in elke behandeling voor verslaving zou moeten worden opgenomen, haken ze af. Het is jammer dat het in de wetenschap soms moeilijk is om nulbevindingen te publiceren, en er in de populairwetenschappelijke media nog steeds weinig ruimte is voor is nulbevindingen. Op die manier verdwijnt een heleboel kennis in een la en wordt soms een te positief beeld geschetst. Mensen zeggen soms: “Wat jammer voor jou en je professor,” maar dat is niet zo. Deze uitkomst is net zo belangrijk. Ik denk vooral dat onderzoek gedegen moet worden uitgevoerd en dat de uitkomst er voor de onderzoeker niet toe zou moeten doen.’
Renee Schluter promoveerde vandaag op haar proefschrift ‘Stimulation of the Addicted Brain: Magnetic Stimulation as Add-on Treatment for Alcohol Use Disorder’.
