Wat we in Nederland kunnen leren van een onderzoek naar lynchpartijen in Pakistan
Burgers die het recht in eigen hand nemen hebben niet altijd een gebrek aan vertrouwen in de autoriteiten, ontdekte UvA-socioloog Muhammed Asif. ‘Achter elke bijeenkomst zit iemand die het organiseert, zoiets gebeurt niet toevallig. Daar moet de politie rekening mee houden. Wie mobiliseert mensen en organiseert een protest? Dat zou kunnen helpen om dit soort incidenten te stoppen.’
In de stralende zon in Pakistan vertelt Asif via een videoverbinding over zijn onderzoek naar een beladen onderwerp: geweld door burgers die het recht in eigen handen nemen, en in het bijzonder lynching.
Wat was je motivatie om onderzoek te doen naar dit onderwerp?
‘Ik was tweedejaars student aan de universiteit van Punjab in Pakistan toen er in een wijk van de stad Sialkot een extreem gewelddadig incident plaatsvond. Twee jongens werden gepakt door dorpelingen die hen voor overvallers aanzagen. De jongens werden op zeer brute wijze gelyncht en dat werd overal uitgezonden. Ik zag hoe de dorpelingen hen sloegen met knuppels, stenen en bakstenen. Ik heb nog nooit zulk bruut geweld gezien. Ik wilde weten waarom dit soort incidenten gebeuren. Waarom deden de dorpelingen het zelf? En waarom lieten ze de politie niet hun werk doen?’
Wat heb je gevonden?
‘Ik heb mijn masterscriptie geschreven over dit onderwerp, en in de wetenschappelijke literatuur kwam het argument naar voren dat wanneer mensen geen vertrouwen meer hebben in de politie of de rechtshandhaving, ze het recht in eigen hand nemen. Toch had ik het vermoeden dat dit niet de enige factor was. Op basis van diepte-interviews met daders van lynchpartijen, overheidsfunctionarissen en getuigen, videobeelden en krantenknipsels analyseerde ik hoe lynchpartijen gebeuren. In mijn proefschrift laat ik zien dat zelfs wanneer mensen de politie als legitiem en effectief beschouwen, ze kunnen overgaan tot burgerwachtgeweld. Het is een combinatie van factoren. Wanneer mensen merken dat hun kernwaarden worden geschonden ervaren ze emoties zoals woede. Leidersfiguren, zoals politici, moedigen deze emoties vervolgens aan. Door slogans te roepen en liederen te zingen gaat de menigte zich bewegen als één geheel. Dat leidt tot geweld.’
Je deed je onderzoek in Pakistan, maar zijn er parallellen te trekken naar Nederland of andere Westerse landen?
‘Ik denk dat elk land morele waarden heeft. In Pakistan zijn mensen erg gehecht aan religieuze overtuigingen. Als iemand iets neerbuigends over religie zegt, worden mensen boos. Dit soort incidenten heeft geleid tot zeer extreem geweld. Sinds 1990 zijn er in Pakistan 78 mensen gelyncht. Maar ook andere landen hebben morele kernwaarden.
In Nederland is afkeer van seksueel misbruik van kinderen een kernwaarde. Vorig jaar december werd in Arnhem een gepensioneerde 73-jarige ex-schoolmeester verdacht van het benaderen van een minderjarige. Een groep jongens heeft hem in elkaar geslagen en hij is in het ziekenhuis overleden. In Nederland zijn ruim vijftig gevallen van pedofielenjagers gerapporteerd. Hetzelfde geldt voor Canada en het Verenigd Koninkrijk. Een andere kernwaarde is vrijheid, die volgens sommigen wordt geschonden door de lockdown-maatregelen. De daarop volgende gevoelens van woede leidden tot gewelddadige protesten in Rotterdam en Amsterdam.
Een ander voorbeeld is de menigte die in januari 2021 het Amerikaanse Capitool bestormde, aangemoedigd door President Trump. Door deze politieke aanmoediging veranderden de protesten in vijandige rellen tegen de politie.’
Hoe kan uw theorie helpen om dit soort gebeurtenissen te voorkomen?
‘Alhoewel mijn theorie gaat over het uitleggen en begrijpen van burgerwachtgeweld en lynching, kan ik wel een paar suggesties doen om deze gebeurtenissen in de toekomst te voorkomen. We weten dat legitimiteit van de staat en politie een langetermijnproces is. Daarom moeten we microsociologische processen van rituelen van burgerwachten zorgvuldig bestuderen. De geweldsincidenten doen zich namelijk voor in de vorm van rituelen. Deze rituele processen kunnen worden onderschept om later geweld te voorkomen. Het tweede is politieke aanmoediging. Achter elke bijeenkomst zit iemand die het organiseert, zoiets gebeurt niet toevallig. Daar moet de politie rekening mee houden. Wie mobiliseert mensen en organiseert een protest? Dat zou ook kunnen helpen om dit soort incidenten te stoppen.’
Hoe zijn de reacties op uw theorie?
‘Ik krijg positieve reacties van mijn collega's hier in Pakistan. Ik ben uitgenodigd door een andere universiteit om een lezing te houden over hoe we dit soort lynchpartijen in de toekomst kunnen voorkomen. Tegelijkertijd zijn lynchpartijen die samenhangen met godslastering een gevoelig onderwerp hier in Pakistan. Mensen praten er liever niet over. Mijn proefschrift is het eerste in Pakistan dat lynchen analyseert op een systematische en wetenschappelijke manier. Dat is een stap in de juiste richting, om mensen dit sociale fenomeen te laten begrijpen. Ik hoop dat mensen, sociologen en criminologen in het bijzonder, hun stem zullen laten horen en dat verdachten die buitengerechtelijk worden gestraft door burgerwachten de kans krijgen op een eerlijk proces. Ik hoop dat deze theorie internationaal voet aan de grond krijgt om burgerwachtgeweld en lynchpartijen beter te begrijpen.’
Muhammed Asif hoopt op 2 februari te promoveren op zijn proefschrift ‘Understanding vigilante violence: Toward a more integrative and comprehensive theory’. De promotie begint om 13.00 en vindt plaats in de Agnietenkapel via een livestream.
