Oeigoeren positief ‘geframed’ in Chinese schoolboeken
Wat krijgen Chinese middelbare scholieren mee over hun eigen land? En kunnen we daar conclusies uit trekken over onze relaties met China? Historica Sanne Albers dook de Chinese schoolboeken in om het historisch narratief te achterhalen dat scholieren krijgen voorgeschoteld. Afgelopen week promoveerde ze.
Sanne, je hebt Chinese geschiedenisschoolboeken vanaf 1949 bestudeerd. Vanwaar dit onderwerp?
‘Ik heb een bachelor geschiedenis gedaan en daarna een master contemporaine Aziëstudies, waarbij ik steeds geïnteresseerder raakte in de ideologische transitie van China tussen 1949 – het jaar van de oprichting van de Volksrepubliek – en nu. Anders dan bijvoorbeeld in de toenmalige Sovjet-Unie en Oost-Europa, die na de val van de Muur braken met het communisme, heeft in China nooit een harde breuk met het communisme plaatsgevonden. De communistische partij is er nog steeds aan de macht, waardoor je misschien zou denken dat er niets is veranderd, maar stiekem en onder de oppervlakte is China drastisch veranderd. Ik heb onderzocht hoe dat is gegaan, in het bijzonder hoe die ideologische verandering terug te zien in de geschiedenisboeken voor scholieren.
Je bent naar Peking afgereisd?
‘Inderdaad! Ik ben geen sinoloog, maar ik heb Chinees geleerd en kan die taal spreken en lezen. Daar begint het wel mee, want anders kun je daar geen onderzoek doen. In Peking heb ik 43 schoolboeken uit 12 jaargangen voor de onderbouw bestudeerd. Dat was best nog een hele klus, want ik mocht ze in de archieven wel inzien, maar niet inscannen. Dus ik heb ze via Chinese sites voor tweedehands boeken moeten kopen. Ik heb vooral de onderbouw onderzocht omdat de boeken voor 12-15 jarigen iets consistenter en regelmatiger werden uitgegeven en je jaarlijkse verschillen daardoor beter kon traceren.’
Hoe ben je daarna te werk gegaan?
‘Dit is een onderzoek geweest met behulp van digital humanities waarbij ik heb gezocht naar de veranderende frequenties van ideologische termen als “klasse”, “boer”, “strijd”, “volk”. Daarnaast heb ik groepen mensen gevolgd en gekeken hoe hun rol in de geschiedenisboeken in de loop der jaren is veranderd. Daarbij focuste ik op vrouwen, zakenmensen en etnische minderheden.’
Er is de afgelopen tijd veel te doen over de Oeigoeren, een onderdrukte islamitisch minderheid in China. Wat is hun rol in de geschiedenisboeken?
‘Tot halverwege de jaren tachtig werden etnische minderheden, ook de Oeigoeren, afgebeeld en beschouwd als opstandelingen in de positieve zin van het woord. Dat wil zeggen niet als opstandeling tegen de communistische partij, maar als volksopstandelingen tegen corrupte dynastieën uit de periode voor het communisme, helden dus. Vanaf de jaren negentig veranderde de koers van de communistische partij. China benadrukte toen dat ze een diverse, multi-etnische staat was. Oeigoeren waren daarvan een onderdeel. Nu is de visie van de partij dat minderheden bevolkingsgroepen zijn aan de randen van het Chinese rijk, dat ze minder welvarend zijn dan de rest van China en dat ze hulp nodig hebben van het centrale gezag in Peking om vooruit te komen. Die verschillende rollen van de Oeigoeren en andere minderheden zie je terug in teksten en illustraties in de geschiedenisboeken.’
Dan klinkt dan toch heel positief?
‘Ja, Oeigoeren komen zeker in positieve zin aan bod in de geschiedenisboeken. Wat wij het “Oeigoeren-probleem” noemen wordt in China geframed als een probleem met separatisten of terroristen, waarbij benadrukt wordt dat het Oeigoerse volk zelf een belangrijk onderdeel is van de multi-ethnische staat.’
Onlangs was er gedoe over een onderzoeksinstituut aan de VU dat vanuit China werd gesponsord en in ruil daarvoor de Chinese visie op de mensenrechten moest doceren.
‘De mensenrechtenkwestie is altijd een heikel punt in China. Onder de mensenrechten valt een scala aan rechten, waaronder het recht op vrije meningsuiting, maar ook het recht op onderwijs, het recht op een dak boven je hoofd of het recht op gezondheid. Dat het westen nu juist altijd hamert op de vrijheid van meningsuiting wordt door Peking veelal gezien als een post-imperialistische stok om hen mee te slaan. Men redeneert dat een groot aantal mensenrechten zijn gewaarborgd, maar dat de stabiliteit van het land vereist dat het collectief voor het individu gaat.’
Je hoort op universiteiten vaak dat we ook eens andere visies op de wereld zouden moeten presenteren dan de westerse. Moeten we oog hebben voor de Chinese visie op de mensenrechten?
‘Dat lijkt me in dit geval toch wel lastig omdat de Chinese visie op de mensenrechten niet van onderop komt, maar wordt gedicteerd door de communistische partij.’
De Olympische Spelen zijn begonnen, voor de tweede keer in korte tijd in Peking. Zijn er verschillen?
‘Tijdens de Zomerspelen in 2008 stelde China zich enigszins schuchter op als gastland dat aan de wereld wilde laten zien het beste jongetje van de klas te willen zijn. Veertien jaar later heeft het land aan assertiviteit gewonnen. Het is een zelfverzekerder, dominante staat geworden die zijn eigen weg kiest en zich niet door het westen laat voorschrijven hoe de wereld in elkaar zit. Dat China zich door de modernisering en globalisering zal aanpassen aan de tradities en opvattingen van het westen is een illusie. Dat zal niet gebeuren.’
Sanne Albers, Dissecting the Chinese national historical narrative. A quantitative and qualitative analysis of ideological roles of women, ethnic minorities, and businesspeople in Chinese junior high school history textbooks (promotieonderzoek).
