Of het gebruik van niet-dodelijke wapens zoals traangas, tasers en plastic kogels effectief is, hangt in sterke mate af van de omstandigheden waarin ze worden gebruikt. Dat stelt Sjef Orbons, onderzoeker aan de Nederlandse Defensie Academie, die volgende week aan de UvA promoveert. In sommige situaties, zegt Orbons, hebben de wapens een averechts effect.
Wat is het achterliggende idee van dit soort wapens?
‘Tijdens de Koude Oorlog en ook daarna vonden er veel militaire innovaties plaats. De verwachting bij sommigen was dat als niet-dodelijke wapens op grote schaal gebruikt zouden worden het zou leiden tot een meer humane vorm van oorlogvoering, met minder bloedvergieten. De verwachtingen waren bijzonder optimistisch.’
U bent dat niet?
‘In mijn proefschrift heb ik onderzocht wat er gebeurt als dit soort wapens in de werkelijkheid worden toegepast. Bereiken ze dan het resultaat dat er van ze wordt verwacht? Ik keek naar conflictsituaties in Noord-Ierland, Afghanistan en Irak en sprak met verschillende betrokkenen. Om op je vraag terug te komen: ik denk dat de verwachtingen inderdaad te hoog gespannen zijn.’
Kunt u een voorbeeld geven?
‘In Noord-Ierland – tijdens het conflict tussen de katholieken en de protestanten – werden protestdemonstraties regelmatig met traangas en plastic kogels beteugeld. Je kunt veilig stellen dat het tot minder burgerslachtoffers heeft geleid dan wanneer er dodelijke wapens waren gebruikt, maar toch zijn de wapens daar symbool gaan staan voor repressie. Van het humane karakter is niet veel overeind gebleven. Daarbij komt dat dit soort wapens praktisch gezien ook niet altijd goed functioneren. In Afghanistan werd onderzocht hoe bij konvooien lasers konden worden ingezet, die het zicht bij de tegenstander moeten belemmeren, maar vaak was de afstand veel te kort voor het juiste effect. Dan compliceert zo’n wapen de situatie alleen maar.’
Afschaffen die niet-dodelijke wapens?
‘Nee hoor, zeker niet. Ik denk vooral dat er goed gekeken moet worden in welke situaties dit soort wapens echt bruikbaar zijn, en wat het te verwachten effect is. Bij checkpoints, waarbij gecontroleerd wordt of passanten wapens met zich meedragen, blijken lasers bijvoorbeeld nuttiger te zijn. Het is belangrijk dat de mensen die in aanraking komen met dit soort wapens, een bevolking in opstand, een perspectief wordt geboden. Anders wordt het, zoals in Noord-Ierland, gezien als een middel van onderdrukking.’
Wat is het achterliggende idee van dit soort wapens?
‘Tijdens de Koude Oorlog en ook daarna vonden er veel militaire innovaties plaats. De verwachting bij sommigen was dat als niet-dodelijke wapens op grote schaal gebruikt zouden worden het zou leiden tot een meer humane vorm van oorlogvoering, met minder bloedvergieten. De verwachtingen waren bijzonder optimistisch.’
U bent dat niet?
‘In mijn proefschrift heb ik onderzocht wat er gebeurt als dit soort wapens in de werkelijkheid worden toegepast. Bereiken ze dan het resultaat dat er van ze wordt verwacht? Ik keek naar conflictsituaties in Noord-Ierland, Afghanistan en Irak en sprak met verschillende betrokkenen. Om op je vraag terug te komen: ik denk dat de verwachtingen inderdaad te hoog gespannen zijn.’
Kunt u een voorbeeld geven?
‘In Noord-Ierland – tijdens het conflict tussen de katholieken en de protestanten – werden protestdemonstraties regelmatig met traangas en plastic kogels beteugeld. Je kunt veilig stellen dat het tot minder burgerslachtoffers heeft geleid dan wanneer er dodelijke wapens waren gebruikt, maar toch zijn de wapens daar symbool gaan staan voor repressie. Van het humane karakter is niet veel overeind gebleven. Daarbij komt dat dit soort wapens praktisch gezien ook niet altijd goed functioneren. In Afghanistan werd onderzocht hoe bij konvooien lasers konden worden ingezet, die het zicht bij de tegenstander moeten belemmeren, maar vaak was de afstand veel te kort voor het juiste effect. Dan compliceert zo’n wapen de situatie alleen maar.’
Afschaffen die niet-dodelijke wapens?
‘Nee hoor, zeker niet. Ik denk vooral dat er goed gekeken moet worden in welke situaties dit soort wapens echt bruikbaar zijn, en wat het te verwachten effect is. Bij checkpoints, waarbij gecontroleerd wordt of passanten wapens met zich meedragen, blijken lasers bijvoorbeeld nuttiger te zijn. Het is belangrijk dat de mensen die in aanraking komen met dit soort wapens, een bevolking in opstand, een perspectief wordt geboden. Anders wordt het, zoals in Noord-Ierland, gezien als een middel van onderdrukking.’
