Hoogleraar Latijns-Amerikastudies Michiel Baud, die onderzoek verrichtte naar de wetenschapsfraude van emeritus hoogleraar Mart Bax van de VU, relativeert de ophef die is ontstaan over de fraude die Bax pleegde. ‘Deze fraude is absoluut niet vergelijkbaar met de fraude die Diederik Stapel pleegde.’
Michiel Baud Foto: Danny Schwarz
Om te beginnen is het verschil al dat Stapel zich in de bloei van zijn wetenschappelijke carrière bevond, terwijl Bax al meer dan tien jaar gepensioneerd is. Daarnaast bekende Stapel de fraude. ‘Maar Bax ontkent in alle toonaarden,’ zegt Baud, die voorzitter van de onderzoekscommissie was. Maar het grootste verschil is volgens Baud dat het onderzoek van Bax op geen enkele manier controleerbaar is. Bovendien heeft de commissie ook geconstateerd dat een groot deel van de publicaties van Bax die in officiële documenten staan vermeld, simpelweg niet bestaan. Als ze niet bestaan kunnen ze ook het wetenschappelijk debat niet besmetten, zoals in het geval van Stapel, maar tegenover zijn werkgever, de VU, en collega’s kan die constatering wel als fraude worden gekwalificeerd. Baud: ‘De wetenschap is er niet door beschadigd, maar het is wel fraude tegenover de werkgever.’
De fraude bestond er volgens Baud uit dat bijvoorbeeld visitatierapporten fraaier gemaakt werden doordat er allerlei zogenaamd verricht onderzoek in werd opgevoerd. ‘Maar dat onderzoek is nooit verricht. Daarom was het ook moeilijk om erachter te komen,’ zegt Baud. ‘Want onderzoek dat niet bestaat komen andere onderzoekers ook niet tegen. En niet alles wat in visitatierapporten wordt opgevoerd wordt gecontroleerd.’
Zoekmachines
Niettemin concludeert Baud dat er fouten zijn gemaakt, maar wie daarvoor de rekening krijgt gepresenteerd blijft onbekend. Baud: ‘De VU heeft geconcludeerd dat ze geen juridische maatregelen neemt omdat Bax al zo lang met pensioen is en een deel van de feiten bovendien verjaard is.’ Juist omdat het al zo lang geleden is, vermoedt Baud dat andere wetenschappers het gedrag van Bax niet snel zullen herhalen. ‘Er zijn tegenwoordig zoekmachines waarmee dergelijke fraude snel kan worden opgespoord. Daarnaast zijn hoogleraren tegenwoordig geen alleenheersers in hun afdeling meer. Vroeger werkten ze vaak alleen, tegenwoordig meestal in onderzoeksgroepen, waar fraude sneller opvalt.’
Overigens wordt dit alles door Bax ontkend. Volgens Baud zegt Bax niet te weten hoe onderzoek dat nooit is verricht in visitatierapporten terecht is gekomen. Baud c.s. hebben drie keer met Bax gesproken. Het contact kwam overigens niet eenvoudig tot stand; dat liep via een vertrouwenspersoon. ‘Tijdens die gesprekken zei Bax van niets te weten,’ zegt Baud.
Bax is onbereikbaar voor commentaar en ook via internet tamelijk onvindbaar. ‘Bax leeft nog in het pre-digitale tijdperk,’ zegt Baud. Of Bax, die gemakkelijk zou kunnen concluderen dat zijn naam is bezoedeld, juridische stappen onderneemt tegen de onderzoekscommissie en/of de VU is onbekend.
Michiel Baud Foto: Danny Schwarz
Om te beginnen is het verschil al dat Stapel zich in de bloei van zijn wetenschappelijke carrière bevond, terwijl Bax al meer dan tien jaar gepensioneerd is. Daarnaast bekende Stapel de fraude. ‘Maar Bax ontkent in alle toonaarden,’ zegt Baud, die voorzitter van de onderzoekscommissie was. Maar het grootste verschil is volgens Baud dat het onderzoek van Bax op geen enkele manier controleerbaar is. Bovendien heeft de commissie ook geconstateerd dat een groot deel van de publicaties van Bax die in officiële documenten staan vermeld, simpelweg niet bestaan. Als ze niet bestaan kunnen ze ook het wetenschappelijk debat niet besmetten, zoals in het geval van Stapel, maar tegenover zijn werkgever, de VU, en collega’s kan die constatering wel als fraude worden gekwalificeerd. Baud: ‘De wetenschap is er niet door beschadigd, maar het is wel fraude tegenover de werkgever.’
De fraude bestond er volgens Baud uit dat bijvoorbeeld visitatierapporten fraaier gemaakt werden doordat er allerlei zogenaamd verricht onderzoek in werd opgevoerd. ‘Maar dat onderzoek is nooit verricht. Daarom was het ook moeilijk om erachter te komen,’ zegt Baud. ‘Want onderzoek dat niet bestaat komen andere onderzoekers ook niet tegen. En niet alles wat in visitatierapporten wordt opgevoerd wordt gecontroleerd.’
Zoekmachines
Niettemin concludeert Baud dat er fouten zijn gemaakt, maar wie daarvoor de rekening krijgt gepresenteerd blijft onbekend. Baud: ‘De VU heeft geconcludeerd dat ze geen juridische maatregelen neemt omdat Bax al zo lang met pensioen is en een deel van de feiten bovendien verjaard is.’ Juist omdat het al zo lang geleden is, vermoedt Baud dat andere wetenschappers het gedrag van Bax niet snel zullen herhalen. ‘Er zijn tegenwoordig zoekmachines waarmee dergelijke fraude snel kan worden opgespoord. Daarnaast zijn hoogleraren tegenwoordig geen alleenheersers in hun afdeling meer. Vroeger werkten ze vaak alleen, tegenwoordig meestal in onderzoeksgroepen, waar fraude sneller opvalt.’
Overigens wordt dit alles door Bax ontkend. Volgens Baud zegt Bax niet te weten hoe onderzoek dat nooit is verricht in visitatierapporten terecht is gekomen. Baud c.s. hebben drie keer met Bax gesproken. Het contact kwam overigens niet eenvoudig tot stand; dat liep via een vertrouwenspersoon. ‘Tijdens die gesprekken zei Bax van niets te weten,’ zegt Baud.
Bax is onbereikbaar voor commentaar en ook via internet tamelijk onvindbaar. ‘Bax leeft nog in het pre-digitale tijdperk,’ zegt Baud. Of Bax, die gemakkelijk zou kunnen concluderen dat zijn naam is bezoedeld, juridische stappen onderneemt tegen de onderzoekscommissie en/of de VU is onbekend.
