Veel mensen liegen niet en slechts een kleine minderheid liegt heel vaak. Daarnaast zijn veel leugenaars eerlijk over hoe vaak ze liegen en hebben frequente leugenaars vaker psychopathische persoonlijkheidskenmerken. Dat concluderen psychologen van de UvA in een onderzoek waarvan de resultaten worden gepubliceerd in het decembernummer van het wetenschappelijke tijdschrift Human Communication Research.
Onderzoekers Rony Halevy, Shaul Shalvi en Bruno Verschuere vroegen 527 studenten hoe vaak ze in de afgelopen 24 uur hadden gelogen. Net als in eerdere studies, gaven de studenten aan gemiddeld twee keer per dag te liegen. Maar dat betekent niet dat iedereen liegt, individuele verschillen waren aanzienlijk. In de studie gaf eenenveertig procent van de deelnemers aan niet gelogen te hebben, terwijl vijf procent verantwoordelijk bleek voor veertig procent van alle leugens. Verschuere: ‘Tegenwoordig wordt in TED-talks, boeken en programma’s als Ik lieg, dus ik ben, het beeld geschetst dat iedereen liegt en liegen doodnormaal is, maar dat blijkt niet te kloppen. Wij proberen te achterhalen wat bepaalt of mensen wel of niet liegen.’
Om daar achter te komen, testten de psychologen de deelnemers ook op een aantal persoonlijkheidskenmerken. Daaruit bleek samenhang tussen veel liegen en psychopathische kenmerken als impulsiviteit, een verminderde gewetensfunctie en verminderde empathie. Verschuere: ‘Die kenmerken waren niet extreem verhoogd bij de reguliere leugenaars, het viel nog binnen de normale bandbreedte, maar die correlatie is wel interessant om nader te onderzoeken. Gaan mensen liegen omdat ze psychopate trekken hebben, of veroorzaakt het liegen een persoonsverandering? Wat bepaalt of iemand pathologisch leugenaar wordt? Dat zijn vragen die we in het vervolg willen beantwoorden.’
En voor dat vervolgonderzoek is het goed om te weten dat mensen eerlijk zijn over hun lieggedrag – mits ze daar anoniem over worden bevraagd en er niets op het spel staat. Dat ontdekten de onderzoekers met aanvullende tests in het lab. Bij één daarvan kregen deelnemers een afgesloten beker met een kijkgaatje, waar een dobbelsteen in zat. Hen werd uitgelegd dat ze zestig keer moesten gooien, de uitslag per worp moesten opschrijven en na afloop zouden worden betaald naar gelang het totaal aantal ogen dat ze hadden gegooid. Deelnemers die hadden aangegeven vaker te liegen verdienden aanzienlijk meer geld, met gerapporteerde scores die statistisch zeer onwaarschijnlijk waren. Verschuere: ‘De betrouwbaarheid van zelfrapportage verraste mij. Ik doe al langer onderzoek naar lieggedrag en had het vermoeden dat leugenaars niet eerlijk zouden zijn over hun lieggedrag. Voor vervolgonderzoek is het goed om te weten dat dat wel zo is.’ Of leugenonderzoeker Verschuere zelf wel eens liegt? ‘Ja. Maar ik ben niet geneigd die leugens hier op te biechten.’
Onderzoekers Rony Halevy, Shaul Shalvi en Bruno Verschuere vroegen 527 studenten hoe vaak ze in de afgelopen 24 uur hadden gelogen. Net als in eerdere studies, gaven de studenten aan gemiddeld twee keer per dag te liegen. Maar dat betekent niet dat iedereen liegt, individuele verschillen waren aanzienlijk. In de studie gaf eenenveertig procent van de deelnemers aan niet gelogen te hebben, terwijl vijf procent verantwoordelijk bleek voor veertig procent van alle leugens. Verschuere: ‘Tegenwoordig wordt in TED-talks, boeken en programma’s als Ik lieg, dus ik ben, het beeld geschetst dat iedereen liegt en liegen doodnormaal is, maar dat blijkt niet te kloppen. Wij proberen te achterhalen wat bepaalt of mensen wel of niet liegen.’
Om daar achter te komen, testten de psychologen de deelnemers ook op een aantal persoonlijkheidskenmerken. Daaruit bleek samenhang tussen veel liegen en psychopathische kenmerken als impulsiviteit, een verminderde gewetensfunctie en verminderde empathie. Verschuere: ‘Die kenmerken waren niet extreem verhoogd bij de reguliere leugenaars, het viel nog binnen de normale bandbreedte, maar die correlatie is wel interessant om nader te onderzoeken. Gaan mensen liegen omdat ze psychopate trekken hebben, of veroorzaakt het liegen een persoonsverandering? Wat bepaalt of iemand pathologisch leugenaar wordt? Dat zijn vragen die we in het vervolg willen beantwoorden.’
En voor dat vervolgonderzoek is het goed om te weten dat mensen eerlijk zijn over hun lieggedrag – mits ze daar anoniem over worden bevraagd en er niets op het spel staat. Dat ontdekten de onderzoekers met aanvullende tests in het lab. Bij één daarvan kregen deelnemers een afgesloten beker met een kijkgaatje, waar een dobbelsteen in zat. Hen werd uitgelegd dat ze zestig keer moesten gooien, de uitslag per worp moesten opschrijven en na afloop zouden worden betaald naar gelang het totaal aantal ogen dat ze hadden gegooid. Deelnemers die hadden aangegeven vaker te liegen verdienden aanzienlijk meer geld, met gerapporteerde scores die statistisch zeer onwaarschijnlijk waren. Verschuere: ‘De betrouwbaarheid van zelfrapportage verraste mij. Ik doe al langer onderzoek naar lieggedrag en had het vermoeden dat leugenaars niet eerlijk zouden zijn over hun lieggedrag. Voor vervolgonderzoek is het goed om te weten dat dat wel zo is.’ Of leugenonderzoeker Verschuere zelf wel eens liegt? ‘Ja. Maar ik ben niet geneigd die leugens hier op te biechten.’
