‘De ondernemingsraden en medezeggenschapsorganen van de Nederlandse universiteiten zouden zich intensiever moeten bemoeien met het voorkomen van onzorgvuldig werk in de wetenschap, zoals dat de afgelopen maanden is geconstateerd bij een voormalige hoogleraar in Tilburg en afgelopen week bij een hoogleraar in Rotterdam.’ Dit zegt COR-voorzitter en hoogleraar informatica Jan Bergstra op persoonlijke titel. Bergstra wil dat het landelijk overlegorgaan van universitaire medezeggenschapsvoorzitters (Lovum) zich in gaat zetten voor meer controle in en over wetenschapsresultaten. ‘Want zoals die controle nu is geregeld kan het echt niet. Die controle is er namelijk niet.’
Bergstra vindt dat de hele kwestie rond de wetenschapsfraude ‘te veel’ wordt afgewenteld op personen. ‘De manier waarop bijvoorbeeld Diederik Stapel wordt aangepakt is onredelijk. Hier worden universitaire straatjes met een staalborstel schoongeveegd, want iedereen weet dat er op universitaire en facultaire begrotingen geen geld wordt uitgetrokken voor echte kwaliteitscontrole van het onderzoek. Al die visitatiecommissies kijken voornamelijk naar reputatie, impact en erkenning, maar niet naar de technische validiteit van het gebruik van de onderzoeksgegevens en de toegepaste onderzoeksmethoden, waarmee ik bedoel dat er niet gecheckt wordt of er gegevens worden weggegooid of verzonnen. De financiële afdeling wordt gecontroleerd door de accountant, dat zou met de wetenschappelijke afdeling ook moeten gebeuren.’
Geen verantwoordelijkheid
Volgens Bergstra is niet de prestatiedruk de oorzaak van wetenschapsfraude, ‘maar het onvermogen of de onwil’ van de instellingen om in echte kwaliteitscontrole te investeren. ‘In dat kader is het ook opmerkelijk dat Stapel wordt ontslagen en zijn baas, die de fraude mogelijk heeft gemaakt, niet. Universiteiten willen graag pronken met het succes van hun hoogleraren, maar ze willen niet hun verantwoordelijkheid nemen.’
Er wordt volgens Bergstra te veel onderzoek gedaan aan de universiteiten en dat wordt ook nog eens in een te competitief kader verricht. ‘Ten eerste is er geen geld om al dat onderzoek te controleren. Ten tweede wordt fraude op die manier uitgelokt. Wetenschappers worden er voortdurend aan herinnerd dat ze beter moeten zijn dan hun collega’s. Dat kan hen in de verleiding brengen, want ze zijn echt niet beter of ethischer dan andere mensen. In het onderwijs wordt met kwaliteit de integrale proceskwaliteit bedoeld, terwijl het onderzoek voornamelijk wordt beoordeeld op citaties of op aanwezigheid bij wetenschappelijke conferenties. Als het gaat om het afleggen van rekenschap loopt het onderwijs zo gezien op het onderzoek voor.’
Bergstra vindt dat de hele kwestie rond de wetenschapsfraude ‘te veel’ wordt afgewenteld op personen. ‘De manier waarop bijvoorbeeld Diederik Stapel wordt aangepakt is onredelijk. Hier worden universitaire straatjes met een staalborstel schoongeveegd, want iedereen weet dat er op universitaire en facultaire begrotingen geen geld wordt uitgetrokken voor echte kwaliteitscontrole van het onderzoek. Al die visitatiecommissies kijken voornamelijk naar reputatie, impact en erkenning, maar niet naar de technische validiteit van het gebruik van de onderzoeksgegevens en de toegepaste onderzoeksmethoden, waarmee ik bedoel dat er niet gecheckt wordt of er gegevens worden weggegooid of verzonnen. De financiële afdeling wordt gecontroleerd door de accountant, dat zou met de wetenschappelijke afdeling ook moeten gebeuren.’
Geen verantwoordelijkheid
Volgens Bergstra is niet de prestatiedruk de oorzaak van wetenschapsfraude, ‘maar het onvermogen of de onwil’ van de instellingen om in echte kwaliteitscontrole te investeren. ‘In dat kader is het ook opmerkelijk dat Stapel wordt ontslagen en zijn baas, die de fraude mogelijk heeft gemaakt, niet. Universiteiten willen graag pronken met het succes van hun hoogleraren, maar ze willen niet hun verantwoordelijkheid nemen.’
Er wordt volgens Bergstra te veel onderzoek gedaan aan de universiteiten en dat wordt ook nog eens in een te competitief kader verricht. ‘Ten eerste is er geen geld om al dat onderzoek te controleren. Ten tweede wordt fraude op die manier uitgelokt. Wetenschappers worden er voortdurend aan herinnerd dat ze beter moeten zijn dan hun collega’s. Dat kan hen in de verleiding brengen, want ze zijn echt niet beter of ethischer dan andere mensen. In het onderwijs wordt met kwaliteit de integrale proceskwaliteit bedoeld, terwijl het onderzoek voornamelijk wordt beoordeeld op citaties of op aanwezigheid bij wetenschappelijke conferenties. Als het gaat om het afleggen van rekenschap loopt het onderwijs zo gezien op het onderzoek voor.’
