Er dwarrelde heel wat stof in een paar wetenschappelijke instituten en de KNAW kreeg een paar flinke draaien om de oren. Voorlopige tussenstand: er komt een groot instituut voor geesteswetenschappen, het Niod blijft zelfstandig.
Het blijven natuurlijk, ook letterlijk, heren onder elkaar. Harde woorden over de bestuursstijl bij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen zijn off-the-record of worden verpakt in academische taal. ‘We kennen hier niet een riante klokkenluidersregeling,’ zegt een or-lid dat anoniem wil blijven.
Al ruim twee jaar probeert de KNAW een zestal van haar instituten te bundelen, vanuit de gedachte dat antropologen, historici, taalkundigen en andere geesteswetenschappers elkaar kunnen bevruchten als je ze bijeenbrengt in een gebouw. Het brengt dynamiek en je hebt minder kopieerapparaten nodig. Die clustering heeft eerder goed gewerkt bij levenswetenschappen, de reageerbuizen zeg maar.
Die dynamiek is er zeker gekomen, maar niet van de aard die de KNAW voor ogen stond; veranderingen doorvoeren in een van nature behoudend wetenschappelijk landschap is moeilijker nog dan in het bedrijfsleven. Het gaat om subsidies, macht, gebouwen en banen. En, o ja, om de wetenschap.
Marmeren trappen
Bij het Icin in Utrecht, een netwerkorganisatie van academische cardiologen, krijgt directeur Ernst van der Wall een waas voor ogen als het over de KNAW gaat; zijn club, ruim vijftig man, wordt per 1 januari opgeheven. De gang van zaken is 'beneden alle peil', de KNAW is een 'arrogante ivoren toren', de directeur is zijn mandaat kwijt. Hier wordt ruim een miljoen bespaard, omdat, in de woorden van Van der Wall, andere instituten zo nodig naar een gebouw met marmeren trappen moeten.
Die trappen zijn een verwijzing naar het Tropeninstituut, inmiddels niet meer de beoogde locatie voor het Meertens Instituut, het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en het Netherlands Institute for Advanced Studies. Deze KNAW-dochters, die samen het Humanities Center moeten gaan vormen, zijn al meer dan twee jaar in gesprek over die clustering. Tot vorige week was het Niod daar ook nog bij betrokken, maar na een taai gevecht heeft oorlogsdocumentatie de onafhankelijkheid veilig weten te stellen. Daarmee verviel de noodzaak om het grote Tropeninstituut te betrekken, en nu kijkt de KNAW naar het Bushuis op de Kloveniersburgwal, schuin tegenover het eigen hoofdkwartier, het Trippenhuis. Andere partners in het nieuwe Center komen daar niet fysiek terecht: het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) blijft in Leiden, de collectie van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) blijft op zijn huidige plek in Amsterdam.
Uitzonderingspositie
Volgens KNAW-president Hans Clevers, moleculair bioloog, is er veel te lang doorgepraat met het Niod. ‘Er is een ruziesfeer ontstaan, de directeuren van de andere instituten waren behoorlijk pissig over de uitzonderingspositie die het Niod gaandeweg kreeg, maar het ging gewoon niet lukken. Zij laten zich niet graag aansturen door het Trippenhuis. Maar bij de andere instituten is het draagvlak er zeker wel, al is het misschien niet prettig om te verhuizen.’
Binnen het netwerk van de Akademie bestaat grote twijfel of Clevers dat wel helder ziet. Zowel de ondernemingsraad van de KNAW als een zware externe onderzoekscommissie denkt dat die steun niet verder reikt dan een paar directeuren van instituten. Marjan Schwegman van het Niod: ‘Bij de andere instituten zijn de medewerkers tegen, bij het Niod de medewerkers én de directie.’
De or bracht een dreigend advies uit waarin wordt gezegd dat er weinig onderbouwing is voor de plannen, geen draagvlak en de raad dreigde zelfs naar de Ondernemingskamer te gaan als het Tropeninstituut zou worden betrokken. Een or-lid: ‘De sfeer is toch wel: we zijn het zat met deze directie.’ De or wil niks met de pers te maken hebben; de voorzitter gooit de hoorn erop.
Geen antenne
Nadat NRC-commentator Marc Chavannes directie en bestuur van de KNAW had beschreven als 'het trippende trio in het Trippenhuis', kwam daar deze week het rapport van de onderzoekscommissie overheen, waarin ruwweg wordt gesteld dat de Akademie solt met instituten, te veel macht heeft en geen antenne voor wat er speelt. De KNAW 'is geen goede huisvader, aldus de commissie.
Op diverse instituten kon men de openbaarmaking van 'Evaluatie van de KNAW 2014' nauwelijks afwachten; er zit voor ontevredenen veel munitie in.
Schwegman heeft dat inmiddels niet meer nodig; zij kan in haar schitterende klassieke kantoor aan de Herengracht onderkoeld reageren. ‘De evaluatie is erg kritisch over de KNAW als instituutsorganisatie, en over de topdown-stijl. De constante ondertoon is toch wel: geef de leden en de directies meer stem.’
Twee jaar praten over samengaan noemt ze 'een grillig proces', waarbij het haar niet steeds duidelijk was of bestuur en directie van de KNAW wel oor hadden voor de kritiek. ‘We hebben sinds de lente van 2013 gezocht naar inhoudelijke en financiële meerwaarde van de clustering, daar zijn geen duidelijke antwoorden op gekomen. Het denken is: wat goed heeft gewerkt bij de levenswetenschappen, zal ook wel goed zijn voor de geesteswetenschappen. Voor ons is nu het allerbelangrijkste dat we onafhankelijk blijven, op afstand, en dat we eventueel onze toekomst in eigen hand kunnen nemen.’
Het Niod blijft heel graag aan de Herengracht, waar de kluizen van voormalige huurder Deutsche Bank ideaal zijn als depot voor kostbare collecties. Het monumentale grachtenpand is speciaal voor het Niod verbouwd en zeer indrukwekkend.
Dit artikel verscheen eerder in Het Parool. Tekst: Albert de Lange.
Het blijven natuurlijk, ook letterlijk, heren onder elkaar. Harde woorden over de bestuursstijl bij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen zijn off-the-record of worden verpakt in academische taal. ‘We kennen hier niet een riante klokkenluidersregeling,’ zegt een or-lid dat anoniem wil blijven.
Al ruim twee jaar probeert de KNAW een zestal van haar instituten te bundelen, vanuit de gedachte dat antropologen, historici, taalkundigen en andere geesteswetenschappers elkaar kunnen bevruchten als je ze bijeenbrengt in een gebouw. Het brengt dynamiek en je hebt minder kopieerapparaten nodig. Die clustering heeft eerder goed gewerkt bij levenswetenschappen, de reageerbuizen zeg maar.
Die dynamiek is er zeker gekomen, maar niet van de aard die de KNAW voor ogen stond; veranderingen doorvoeren in een van nature behoudend wetenschappelijk landschap is moeilijker nog dan in het bedrijfsleven. Het gaat om subsidies, macht, gebouwen en banen. En, o ja, om de wetenschap.
Marmeren trappen
Bij het Icin in Utrecht, een netwerkorganisatie van academische cardiologen, krijgt directeur Ernst van der Wall een waas voor ogen als het over de KNAW gaat; zijn club, ruim vijftig man, wordt per 1 januari opgeheven. De gang van zaken is 'beneden alle peil', de KNAW is een 'arrogante ivoren toren', de directeur is zijn mandaat kwijt. Hier wordt ruim een miljoen bespaard, omdat, in de woorden van Van der Wall, andere instituten zo nodig naar een gebouw met marmeren trappen moeten.
Die trappen zijn een verwijzing naar het Tropeninstituut, inmiddels niet meer de beoogde locatie voor het Meertens Instituut, het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en het Netherlands Institute for Advanced Studies. Deze KNAW-dochters, die samen het Humanities Center moeten gaan vormen, zijn al meer dan twee jaar in gesprek over die clustering. Tot vorige week was het Niod daar ook nog bij betrokken, maar na een taai gevecht heeft oorlogsdocumentatie de onafhankelijkheid veilig weten te stellen. Daarmee verviel de noodzaak om het grote Tropeninstituut te betrekken, en nu kijkt de KNAW naar het Bushuis op de Kloveniersburgwal, schuin tegenover het eigen hoofdkwartier, het Trippenhuis. Andere partners in het nieuwe Center komen daar niet fysiek terecht: het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) blijft in Leiden, de collectie van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) blijft op zijn huidige plek in Amsterdam.
Uitzonderingspositie
Volgens KNAW-president Hans Clevers, moleculair bioloog, is er veel te lang doorgepraat met het Niod. ‘Er is een ruziesfeer ontstaan, de directeuren van de andere instituten waren behoorlijk pissig over de uitzonderingspositie die het Niod gaandeweg kreeg, maar het ging gewoon niet lukken. Zij laten zich niet graag aansturen door het Trippenhuis. Maar bij de andere instituten is het draagvlak er zeker wel, al is het misschien niet prettig om te verhuizen.’
Binnen het netwerk van de Akademie bestaat grote twijfel of Clevers dat wel helder ziet. Zowel de ondernemingsraad van de KNAW als een zware externe onderzoekscommissie denkt dat die steun niet verder reikt dan een paar directeuren van instituten. Marjan Schwegman van het Niod: ‘Bij de andere instituten zijn de medewerkers tegen, bij het Niod de medewerkers én de directie.’
De or bracht een dreigend advies uit waarin wordt gezegd dat er weinig onderbouwing is voor de plannen, geen draagvlak en de raad dreigde zelfs naar de Ondernemingskamer te gaan als het Tropeninstituut zou worden betrokken. Een or-lid: ‘De sfeer is toch wel: we zijn het zat met deze directie.’ De or wil niks met de pers te maken hebben; de voorzitter gooit de hoorn erop.
Geen antenne
Nadat NRC-commentator Marc Chavannes directie en bestuur van de KNAW had beschreven als 'het trippende trio in het Trippenhuis', kwam daar deze week het rapport van de onderzoekscommissie overheen, waarin ruwweg wordt gesteld dat de Akademie solt met instituten, te veel macht heeft en geen antenne voor wat er speelt. De KNAW 'is geen goede huisvader, aldus de commissie.
Op diverse instituten kon men de openbaarmaking van 'Evaluatie van de KNAW 2014' nauwelijks afwachten; er zit voor ontevredenen veel munitie in.
Schwegman heeft dat inmiddels niet meer nodig; zij kan in haar schitterende klassieke kantoor aan de Herengracht onderkoeld reageren. ‘De evaluatie is erg kritisch over de KNAW als instituutsorganisatie, en over de topdown-stijl. De constante ondertoon is toch wel: geef de leden en de directies meer stem.’
Twee jaar praten over samengaan noemt ze 'een grillig proces', waarbij het haar niet steeds duidelijk was of bestuur en directie van de KNAW wel oor hadden voor de kritiek. ‘We hebben sinds de lente van 2013 gezocht naar inhoudelijke en financiële meerwaarde van de clustering, daar zijn geen duidelijke antwoorden op gekomen. Het denken is: wat goed heeft gewerkt bij de levenswetenschappen, zal ook wel goed zijn voor de geesteswetenschappen. Voor ons is nu het allerbelangrijkste dat we onafhankelijk blijven, op afstand, en dat we eventueel onze toekomst in eigen hand kunnen nemen.’
Het Niod blijft heel graag aan de Herengracht, waar de kluizen van voormalige huurder Deutsche Bank ideaal zijn als depot voor kostbare collecties. Het monumentale grachtenpand is speciaal voor het Niod verbouwd en zeer indrukwekkend.
Dit artikel verscheen eerder in Het Parool. Tekst: Albert de Lange.
