‘Het is een verhaal dat destijds heel vooruitstrevend was, maar eigenlijk in Nederland in de vergetelheid is geraakt,’ zo verklaart de Leidse rechtsfilosoof Bastiaan Rijpkema zijn motivatie. Hij bracht samen met Paul Cliteur, hoogleraar Encyclopedie van het Recht aan diezelfde Universiteit Leiden, de oratierede van UvA-hoogleraar George van den Bergh opnieuw uit. In die toespraak in 1936 pleit Van den Bergh voor een verbod op ondemocratische partijen.
‘Alle media schreven over die oratie,’ vertelt Rijpkema. ‘Van het Algemeen Handelsblad tot aan de Lochemse Courant.’ De artikelen over de oratie waren grotendeels afkeurend van aard. ‘De heersende gedachte was destijds dat democratie een soort arena van meningen was, waarin alle meningen even veel waard waren en er constant strijd was tussen die groeperingen. Van den Bergh betoogde dat er een klein deel, namelijk de groepen die de democratie wilden gebruiken om hem af te schaffen, niet aan mocht deelnemen. Dat was een uniek standpunt.’
George van den BerghHet was een dappere oratie om destijds uit te spreken, vindt Rijpkema. ‘Velen relateerden de toespraak direct aan de opkomende Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) of communistische partijen.’ Slechts enkele intellectuelen en journalisten namen het voor Van den Bergh op.
Volksuniversiteit Buchenwald
In 1941 wordt Van den Bergh, samen met tientallen andere leden van de Nederlandse intelligentsia waaronder de latere minister-president Willem Drees naar Buchenwald overgebracht. Daar richten zij een soort Volksuniversiteit op, waaraan Van den Bergh zijn theorieën doceert. ‘Die worden met unanieme instemming ontvangen. In zijn afscheidsrede laat Van den Bergh dan ook weten dat hij dat de grootste erkenning vond.’
Het blijft echter niet enkel bij die erkenning, stelt Rijpkema. ‘De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens verbieden het misbruik van democratische machtsmiddelen. Dat is precies waar Van den Bergh in 1936 al voor waarschuwde.’
Hoewel de Leidse rechtsfilosoof nu geen politieke of maatschappelijke parallellen ziet met de tijd van Van den Bergh, blijft het debat over wat men moet doen met antidemocraten spelen. ‘Laatst nam de Tweede Kamer een motie van CDA-Kamerlid Pieter Heerma aan die het kabinet opriep om eens te bezien wat de mogelijkheden zijn om antidemocratische partijen te weigeren. Ik raad minister Asscher dan ook aan de oratie van zijn partijgenoot er nog eens bij te pakken.’
Vanmiddag wordt het boek Wat te doen met Antidemocratische partijen? gepresenteerd in Boekhandel Athenaeum. Zaterdag vindt er tijdens de Rotterdamse Debatnacht een discussie over plaats.
‘Alle media schreven over die oratie,’ vertelt Rijpkema. ‘Van het Algemeen Handelsblad tot aan de Lochemse Courant.’ De artikelen over de oratie waren grotendeels afkeurend van aard. ‘De heersende gedachte was destijds dat democratie een soort arena van meningen was, waarin alle meningen even veel waard waren en er constant strijd was tussen die groeperingen. Van den Bergh betoogde dat er een klein deel, namelijk de groepen die de democratie wilden gebruiken om hem af te schaffen, niet aan mocht deelnemen. Dat was een uniek standpunt.’
George van den BerghHet was een dappere oratie om destijds uit te spreken, vindt Rijpkema. ‘Velen relateerden de toespraak direct aan de opkomende Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) of communistische partijen.’ Slechts enkele intellectuelen en journalisten namen het voor Van den Bergh op.
Volksuniversiteit Buchenwald
In 1941 wordt Van den Bergh, samen met tientallen andere leden van de Nederlandse intelligentsia waaronder de latere minister-president Willem Drees naar Buchenwald overgebracht. Daar richten zij een soort Volksuniversiteit op, waaraan Van den Bergh zijn theorieën doceert. ‘Die worden met unanieme instemming ontvangen. In zijn afscheidsrede laat Van den Bergh dan ook weten dat hij dat de grootste erkenning vond.’
Het blijft echter niet enkel bij die erkenning, stelt Rijpkema. ‘De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens verbieden het misbruik van democratische machtsmiddelen. Dat is precies waar Van den Bergh in 1936 al voor waarschuwde.’
Hoewel de Leidse rechtsfilosoof nu geen politieke of maatschappelijke parallellen ziet met de tijd van Van den Bergh, blijft het debat over wat men moet doen met antidemocraten spelen. ‘Laatst nam de Tweede Kamer een motie van CDA-Kamerlid Pieter Heerma aan die het kabinet opriep om eens te bezien wat de mogelijkheden zijn om antidemocratische partijen te weigeren. Ik raad minister Asscher dan ook aan de oratie van zijn partijgenoot er nog eens bij te pakken.’
Vanmiddag wordt het boek Wat te doen met Antidemocratische partijen? gepresenteerd in Boekhandel Athenaeum. Zaterdag vindt er tijdens de Rotterdamse Debatnacht een discussie over plaats.
