Zeventig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog zijn de betrekkingen tussen Nederland en de vijand van weleer genormaliseerd. Vijf vragen aan Ton Nijhuis, directeur van het Duitsland Instituut Amsterdam (DIA).
Zeventig jaar later. Hoe gaat het tussen Nederland en Duitsland?
‘De oorlog is in de Nederlands-Duitse verhoudingen geen thema meer. Nog in de eerste helft van de jaren negentig van de vorige eeuw was het droevig gesteld met die relatie, getuige de beruchte Clingendael-enquête uit 1993, waaruit bleek dat Nederlandse jongeren zeer negatieve opvattingen en beelden hadden over Duitsland. Maar dit beeld is omgeslagen.’
Hoe ontstond dat negatieve beeld?
‘Traditioneel is Duitsland altijd de grote en rijke broer van Nederland geweest. Nederland zette daar het wijsvingertje van de morele superioriteit tegenover. Om het Nederlandse zelfbeeld van moreel gidsland overeind te houden, was de oorlog een belangrijk argument. Liever gezegd: die was zelfs nodig om dat beeld overeind te houden.’
Wanneer was het kantelpunt?
‘Vanaf de tweede helft van de jaren negentig. Toen werden in Duitsland de kosten voelbaar van de Duitse eenwording. Die eenwording leidde tot economische stagnatie, terwijl juist op dat moment in Nederland het poldermodel veel succes had. In Duitsland ontstond belangstelling en waardering voor het Nederlandse model – maar ook voor literatuur, architectuur en integratiepolitiek – met als gevolg dat in Nederland ook meer waardering voor Duitsland ontstond. Daarnaast speelde de uitbreiding van de EU na de eeuwwisseling een belangrijke rol in de verbetering van de wederzijdse relaties.’
DIA-directeur Ton Nijhuis.
De EU als hefboom in de verbeterde relatie met Duitsland?
‘Ja, al levert dat niet per se een mooie gedachte over onszelf op. Na de eeuwwisseling is de EU in één klap met tien nieuwe lidstaten in oostelijke richting uitgebreid. Landen met een andere cultuur en levensstijl dan wij. Duitsland kwam daardoor als het ware dichter bij Nederland te liggen en wordt sindsdien steeds minder beschouwd als “de ander”, maar meer als “een van ons”. En omdat wij het altijd zo goed met onszelf kunnen vinden en onszelf zo leuk vinden, vinden we de Duitsers sindsdien ook veel leuker.’
Lopen we het risico dat onze relatie met Duitsland nog een keer spaak loopt?
‘Burenruzies zijn nooit uitgesloten, maar ik denk niet dat de oorlog als thema terugkeert als iets dat de vriendschappelijke relatie tussen Nederland en Duitsland belast. Bovendien lopen de belangen van onze beide landen in het Europa van de 28 lidstaten doorgaans gelijk op. Dat komt de verhoudingen natuurlijk ten goede, want in de relatie tussen landen gaat het niet zozeer om liefde, maar meer om belangen. Ik zie daar in de komende tijd geen structurele veranderingen in komen.’
Zeventig jaar later. Hoe gaat het tussen Nederland en Duitsland?
‘De oorlog is in de Nederlands-Duitse verhoudingen geen thema meer. Nog in de eerste helft van de jaren negentig van de vorige eeuw was het droevig gesteld met die relatie, getuige de beruchte Clingendael-enquête uit 1993, waaruit bleek dat Nederlandse jongeren zeer negatieve opvattingen en beelden hadden over Duitsland. Maar dit beeld is omgeslagen.’
Hoe ontstond dat negatieve beeld?
‘Traditioneel is Duitsland altijd de grote en rijke broer van Nederland geweest. Nederland zette daar het wijsvingertje van de morele superioriteit tegenover. Om het Nederlandse zelfbeeld van moreel gidsland overeind te houden, was de oorlog een belangrijk argument. Liever gezegd: die was zelfs nodig om dat beeld overeind te houden.’
Wanneer was het kantelpunt?
‘Vanaf de tweede helft van de jaren negentig. Toen werden in Duitsland de kosten voelbaar van de Duitse eenwording. Die eenwording leidde tot economische stagnatie, terwijl juist op dat moment in Nederland het poldermodel veel succes had. In Duitsland ontstond belangstelling en waardering voor het Nederlandse model – maar ook voor literatuur, architectuur en integratiepolitiek – met als gevolg dat in Nederland ook meer waardering voor Duitsland ontstond. Daarnaast speelde de uitbreiding van de EU na de eeuwwisseling een belangrijke rol in de verbetering van de wederzijdse relaties.’
DIA-directeur Ton Nijhuis.
De EU als hefboom in de verbeterde relatie met Duitsland?
‘Ja, al levert dat niet per se een mooie gedachte over onszelf op. Na de eeuwwisseling is de EU in één klap met tien nieuwe lidstaten in oostelijke richting uitgebreid. Landen met een andere cultuur en levensstijl dan wij. Duitsland kwam daardoor als het ware dichter bij Nederland te liggen en wordt sindsdien steeds minder beschouwd als “de ander”, maar meer als “een van ons”. En omdat wij het altijd zo goed met onszelf kunnen vinden en onszelf zo leuk vinden, vinden we de Duitsers sindsdien ook veel leuker.’
Lopen we het risico dat onze relatie met Duitsland nog een keer spaak loopt?
‘Burenruzies zijn nooit uitgesloten, maar ik denk niet dat de oorlog als thema terugkeert als iets dat de vriendschappelijke relatie tussen Nederland en Duitsland belast. Bovendien lopen de belangen van onze beide landen in het Europa van de 28 lidstaten doorgaans gelijk op. Dat komt de verhoudingen natuurlijk ten goede, want in de relatie tussen landen gaat het niet zozeer om liefde, maar meer om belangen. Ik zie daar in de komende tijd geen structurele veranderingen in komen.’
