Wie krijgt het Krimgoud terug, de musea of Oekraïne?
Wie krijgt de kunstschatten van de Krim die de Universiteit van Amsterdam al ruim tweeënhalf jaar bewaart? Dat is de vraag die de rechter moet gaan beantwoorden. Vandaag was de eerste zitting in de zaak waarin zowel vier musea op de Krim als de Oekraïense overheid proberen die schatten terug te krijgen.
Hoe zat het ook alweer? In januari 2014 opende de Oekraïense ambassadeur een opening over de schatten van de tentoonstelling De Krim - Goud en geheimen van de Zwarte Zee in het Allard Pierson Museum van de UvA. Voor die tentoonstelling ontving de UvA een groot aantal objecten in bruikleen van verschillende Oekraïense musea, waaronder een aantal op de Krim.
Annexatie van de Krim
Een maand later annexeerde Rusland echter het schiereiland, waardoor de musea ineens niet meer onder Oekraïne vielen. Na afloop van de expositie gaf de UvA een aantal stukken terug aan andere musea, maar wist het niet wat het aan moest met de stukken van de musea op de Krim. Zowel de musea als de Oekraïense staat eisten de objecten op, waarna de UvA besloot te willen wachten op een rechterlijke uitspraak.
Na een maandenlange schriftelijke procedure vond vandaag de eerste zitting plaats in de Amsterdamse rechtbank. Daarbij waren naast de volledige vaderlandse pers ook Oekraïense en Russische journalisten en tolken aanwezig en vooral veel hoogwaardigheidsbekleders: museumbestuurders, Oekraïense staatssecretarissen, hoge ambtenaren en de ambassadeur die nog niet eens drie jaar geleden de expositie opende.
Oekraïens recht
Tijdens die eerste zitting bleek direct dat het voor de drie rechters een extreem ingewikkelde zaak is, zowel door de verschillende rechtsstelsels, als door de vertaalproblemen. Zo is bij een aantal objecten het eigendomsrecht voorwerp van geschil. Anders dan het Nederlandse juridische stelsel heeft het Oekraïense recht namelijk meerdere vormen van eigendom. ‘Een staatseigendom is niet een eigendom van de staat, maar een eigendomsvorm,’ zo stelde de advocaat van de musea. ‘Vergelijk het met een gemeentelijk monument,’ zo stelde hij. ‘Het is geen monument ván de gemeente, maar het gaat om een gemeentelijk regime.’
Daarnaast waren er twee museumdirecteuren die vonden dat op basis van hun investeringen en de geschiedenis van de Krim de artefacten naar hen terug moeten. ‘De geschiedenis van de Krim is een boek waar nu een bladzijde uit is gescheurd,’ vertelde een museumdirecteur via een tolk.
Overbrengen naar Rusland
Oekraïne beroept zich later vandaag op het feit dat de musea staatsmusea waren, dat de objecten daarom eigendom zijn van de Oekraïnse staat en niet naar grondgebied overgebracht mogen worden waarop zij feitelijk geen invloed heeft. Bovendien is zij bang dat de Russische overheid de schatten direct zal overbrengen naar musea buiten de Krim, bijvoorbeeld in Moskou of Sint-Petersburg.
De uitspraak wordt op 14 december verwacht. Wat de rechters ook zullen besluiten, beide partijen hebben al aangekondigd waarschijnlijk in hoger beroep te gaan wanneer zij niet alle schatten zullen ontvangen. Dat betekent dat de UvA voorlopig de stukken zal bewaren, wat de universiteit tot op heden drie ton heeft gekost. De universiteit wil die kosten verhalen op de partij die de schatten uiteindelijk toegewezen zal krijgen.
