‘Die geweldsdynamiek van nazi-Duitsland zie ik nu nergens’
Onlangs presenteerde emeritus-hoogleraar moderne Duitse geschiedenis Frits Boterman zijn ‘basisboek’ Het Derde Rijk in de serie Elementaire Deeltjes. ‘Het is een opmerkelijke ontwikkeling dat juist een Duits politicus het boegbeeld van het vrije Westen lijkt te zijn geworden.’
Waarom is het belangrijk onderzoek te blijven doen naar Het Derde Rijk?
‘Daar zijn natuurlijk een heleboel redenen voor, met name in deze tijd waarin men graag allerlei persoonlijke en anekdotische verhalen over de oorlog en het Derde Rijk wil horen. Die verhalen zijn natuurlijk belangrijk, maar er is nog relatief weinig onderzoek gedaan naar de beleidsverhalen uit Berlijn, de besluiten die er werden genomen en de betekenis daarvan in de Nederlandse en Amsterdamse straten. Het gaat dus eigenlijk concreet om de vraag hoe de beleidslijnen in Nederland terecht kwamen. Daaraan besteed ik in dit boekje aandacht.’
Is het ontstaan van het Derde Rijk en de Holocaust niet veel te complex om in een elementair deeltje te duiden of te verklaren?
‘Je moet dit zien als een basisboek, het is een overzichtswerkje waarin wat achtergronden worden geschetst bij deze geschiedenis. In dit boekje heb ik geen aandacht geschonken aan de culturele en economische aspecten van het Derde Rijk, dat heb ik al gedaan in mijn grote boek Cultuur en Macht. Meestal ben ik iemand van de lange adem, maar dit zijn echt de basislijnen.’
Is de ambitie om Het Derde Rijk te willen worden iets specifiek Duits of had dit ook in andere (totalitaire) staten kunnen ontstaan?
‘In Rusland had Stalin natuurlijk een communistische, totalitaire dictatuur ingevoerd. Dus daar liggen wel parallellen, maar Hitlers ambitie had echt universele aspecten.’
Het zijn opnieuw roerige (politieke) tijden. Zijn er gebieden of machthebbers in Europa of daarbuiten die dezelfde potentie hebben als Hitler in het Derde Rijk?
‘In verschillende delen van de wereld en Europa zijn natuurlijk gevaarlijk ontwikkelingen gaande: Turkije, Rusland, Amerika. In veel gebieden waait een conservatief-autoritaire, sterk antiliberale wind, maar de huidige situatie heeft niet dezelfde potentie en dynamiek dan het Derde Rijk. De totale radicaliteit, de alles-of-niets mentaliteit, de drive om mensen te willen vernietigen, de geweldsdynamiek, dat zie ik nu eigenlijk niet.’
En Duitsland anno 2017?
‘Het is een opmerkelijke ontwikkeling dat juist een Duits politicus het boegbeeld van het vrije Westen lijkt te zijn geworden. Het besluit van Angela Merkel om de grenzen open te zetten voor vluchtelingen is misschien ingegeven door haar DDR-verleden, maar ik denk vooral door de geschiedenis van het Derde Rijk. Het sluiten van de grenzen is niet iets waar Duitsland weer snel aan zal beginnen.’
