Bij monde van onze politici en ‘vrijheid-van-meningsuiters’ laten wij ons er graag op voorstaan dat we zo open en tolerant zijn. Maar als je als docent vanwege je geloofsovertuiging geen handen wil schudden met iemand van het andere geslacht – vrijheid van godsdienst – moet je enorm je best doen om niet ontslagen te worden. En als je op jouw (beperkte) manier je frustraties uit in video’s op YouTube of bij de NOS krijg je bij monde van de premier te horen: ‘Pleur op!’ Hoe tolerant ben je als je jouw tolerantie en jouw tolerantiegrens aan anderen oplegt?

Spanningen

Het VN-millenniumdoel ‘Onderwijs voor iedereen in 2015’ is niet helemaal gehaald. Desondanks is onderwijs inmiddels vrijwel universeel toegankelijk. Zelfs beginnende docenten zijn inmiddels van ‘interpersoonlijk’ tot ‘reflectief competent’. Hoe kan het dan toch zijn dat we onszelf op zo’n cruciaal punt als verdraagzaamheid vrijwel dagelijks tegenspreken en dat niet (willen) zien? Dit terwijl de gevolgen ervan tot steeds grotere spanningen in de samenleving leiden.

De even grote als in het traditionele onderwijs onbekende Indiase onderwijsfilosoof Jiddu Krishnamurti vroeg zich in de tweede helft van de twintigste eeuw af hoe het mogelijk was dat zoveel eeuwen onderwijs kennelijk alleen geleid hebben tot steeds effectievere manieren om elkaar en onze leefomgeving te vernietigen. Zijn conclusie: ‘Zelfexpressie zonder zelfkennis leidt tot zelfbevestiging, en die is meestal agressief.’

Zijn gelijk zien we in 2016 steeds vaker bevestigd, zowel in de zelfexpressie van jongeren die hun leven als kansarm ervaren als van mensen die vluchtelingen in hun omgeving als enge vreemdelingen

beschouwen.

Beperkingen

Educatie (van het Latijnse ex ducere) staat oorspronkelijk voor het ‘leiden uit’. Je wordt geleid uit beperkingen van welke aard dan ook: fysiek, emotioneel, psychologisch, mentaal of spiritueel.

Het wordt tijd dat het onderwijs zichzelf uit zijn beperkingen leidt, en zich oprecht de vraag stelt of onze van staatswege opgelegde inzet op kennis, beroepsvaardigheden en arbeidsmarkt inderdaad adequaat onderwijs oplevert in een wereld van toenemende polarisatie en een nog altijd groeiend vermogen tot zelfvernietiging.

De visie van de HvA bijvoorbeeld staat bol van goedbedoelde woorden, maar wat doen die ertoe als de kern van waaruit we werken niet wordt gedreven door de juiste menselijke verhoudingen, maar zich vooral op de beroepspraktijk richt? Hoe kunnen jonge mensen bouwen aan de wereld van morgen met de beperkingen van gisteren – omdat we ze niet helpen onderzoeken wie ze zijn, en dus wie ‘de ander’ is?

Misschien moet het onderwijs eens reflecteren op de vraag wat het de samenleving zou opleveren als het onderwijs kinderen zou helpen zichzelf te leren kennen en met zelfvertrouwen te leven; het leuk vinden om te leren; toegerust worden voor een evenwichtig sociaal leven en een leven in co-existentie met anderen en de natuur; en van daaruit in staat zijn een waardevolle bijdrage te leveren aan de maatschappijDeze alinea is ontleend aan de Nivoz-lezing van Tex Gunning. Die lezing is hier in zijn geheel als pdf na te lezen..

Echte zelfkennis kortom, zodat we mensen niet leren wat te denken, maar leren denken – en hen zo echte vrijheid geven een mening te vormen in plaats van frustraties.

Gerard Aartsen is docent bij de docentenopleiding Engels van de HvA.