Brede persoonlijke vorming

Het vermogen kritisch te denken, dat van oudsher op de universiteit wordt ontwikkeld, helpt ons alvast een eind op weg. Om de complexiteit waarin we leven te doorgronden, is het van cruciaal belang dat we in staat zijn om informatie zorgvuldig te selecteren, analyseren en interpreteren. Maar intellectuele ontwikkeling alleen is niet genoeg om jezelf met vertrouwen in de fluctuerende wereld te positioneren. Behalve inzicht in het broeikaseffect heb je ook een ethisch kader nodig om te bepalen hoe je handelt op de opwarmende aarde. Behalve kennis van internationale betrekkingen heb je ook inlevingsvermogen nodig om te begrijpen wat een vluchteling de Middellandse Zee op drijft. En om je te oriënteren in een wereld waarvan niemand de windrichtingen meer voor je vaststelt, is kennis van je eigen talenten en valkuilen een absolute vereiste.

De nieuwe tijd die we tegemoet gaan vraagt een nieuwe invulling van het bildungsideaal. Zonder brede persoonlijke vorming raken we verdwaald in het wereldwijde web van dilemma’s. Geen wonder dat iedereen, van minister Bussemaker tot Dymph van den Boom, de mond vol heeft van Bildung. Maar hoe hot Bildung ook mag zijn – happening is het vooralsnog niet. Tenminste: niet op de gevestigde universiteiten, die tussen meerkeuzetentamens en massacolleges door al problemen genoeg hebben met het stimuleren van de intellectuele ontwikkeling van hun studenten. Het hoger onderwijs, dat bedoeld is om ons uit te rusten met het vermogen vorm te geven aan de toekomst, lijkt tegenwoordig bij uitstek onder de uitdagingen van die toekomst te lijden. De spanning die hoort bij transitie – spanning tussen rendement en kwaliteit, tussen autoriteit en zelfbeschikking, tussen digitalisering en persoonlijke ontmoeting – is juist op de universiteit om te snijden. Zolang de gevestigde onderwijsinstellingen er zelf niet in slagen zich te vernieuwen, kunnen ze hun studenten niet voorbereiden op de door vernieuwing getekende postmoderne wereld.

De Bildung Academie

In november 2014 besloot een groep van veertig gedreven studenten en docenten uit Amsterdam om zelf de onderwijshervorming te realiseren die ze de universiteiten toewensen. In plaats van enkel over Bildung te dromen, stichtten ze een academie gericht op persoonlijke vorming in een transitionele tijd. Eind augustus startte het eerste ‘bildungssemester’: dertig studenten volgen de komende maanden een voltijdsprogramma, waarin ze niet alleen hun kritisch-analytische vermogen aanscherpen, maar zich ook kunnen ontwikkelen op ethisch, empathisch en expressief gebied. Dat doen ze door colleges en trainingen te volgen over thema’s als identiteit, geld, kunst en digitalisering en door hun academische kennis vervolgens gestalte te geven in concrete maatschappelijke projecten.Ruim negentig hoogleraren en deskundigen begeleiden hen daarbij – zonder vergoeding, want de kersverse academie wordt vooralsnog niet gefinancierd.

De oprichting van De Bildung Academie is natuurlijk mooi nieuws voor studenten die op zoek zijn naar innovatief, mensgericht onderwijs. Maar behalve studenten van een mogelijkheid tot brede academische ontplooiing voorzien, kan De Bildung Academie ook dienen als proeftuin voor het onderwijs van de toekomst – een proeftuin waar de met verandering worstelende universiteiten de vruchten van kunnen plukken. Dat is in elk geval de intentie van het nieuwe bildungsplatform: een inspirerend antwoord bieden op de behoefte aan Bildung in vloeibare tijden.

Kirsten Kalkman is initiatiefnemer van De Bildung Academie.