Economen over Compensatieprotest: ‘Ik begrijp de emotie, maar achteraf compenseren is ongewenst’
Studenten van de ‘leenstelselgeneratie’ demonstreerden zaterdag op het Museumplein voor een betere compensatieregeling. Hoe kijken economen aan de UvA naar de financiële zorgen van studenten? Drie van hen over de compensatieplannen. ‘Natuurlijk snap ik studenten en is het pijnlijk dat het leenstelsel zo kort heeft geduurd, maar zo werkt ons systeem nu eenmaal.’
Rapper en oud-UvA-student Gotu Jim gaf deze week in een punkrockachtige protestrap vast een voorzetje: ‘Ik betaal me stufi nooit meer terug / geld groeit niet op me rug’. Volgens zijn tekst is de leenstelselgeneratie ‘genakt’, ofwel genaaid en in elkaar geslagen. ‘Je compenseert ons niet met gebakken lucht.’
Zaterdag demonstreren studenten van de ‘leenstelselgeneratie’ – of zoals zij zelf zeggen, de ‘pechgeneratie’ – op het Museumplein voor een betere compensatieregeling. Het gaat om studenten die studeerden ná de afschaffing van de basisbeurs in 2015. Omdat die basisbeurs in 2023 wordt heingevoerd, krijgen studenten een compensatie van duizend euro per student of een studievoucher. Maar dat is niet genoeg, vinden studenten: eerder deze week pleitten politieke jongerenpartijen al voor een compensatie van de gehele basisbeurs, dus zo’n 14.000 euro per student.
Hoe kijken economen naar de financiële zorgen van studenten? En in hoeverre vinden ze de eisen van studenten terecht?
Arnoud Boot
UvA-hoogleraar ondernemingsfinanciering en financiële markten
‘Studenten praten zich aan slachtoffer te zijn. We moeten uit die groef van compenseren voor vermeend slachtofferschap. Het leenstelsel had niet mijn voorkeur, maar de spelregels waren vooraf duidelijk. Achteraf compenseren is ongewenst, en nota bene compenseren we de verkeerde studenten: als het leenstelsel mensen ontmoedigde om te gaan studeren, zijn dát in de eerste plaats de slachtoffers. Maar die zijn niet in beeld, laat staan dat ze worden gecompenseerd.
Spelregels wijzigen altijd. De een ontvangt met 65 jaar AOW, of kan belastingvrij een jubelton krijgen, en de volgende generatie niet. Het ene jaar hebben buitenlandse werknemers recht op een bepaalde belastingfaciliteit, het jaar daarop is die afgeschaft – enzovoorts. Elkaar collectief compenseren is een gebed zonder end.
Die rare miljard voor compensatie moet natuurlijk uitgegeven worden omdat dat nu eenmaal in het vreemde, gooi-met-geld-coalitieakkoord staat. Maar met dat geld kun je ook iets doelmatigs doen: creëer een faciliteit voor doorleren voor iedereen, dus niet alleen voor mondige en bevoorrechte hogeronderwijsstudenten, maar ook voor mbo-studenten die altijd aan het kortste eind trekken in onze diplomademocratie.’
Alexander Rinnooy Kan
Emeritus universiteitshoogleraar economie en bedrijfskunde aan de UvA
‘Het klassieke argument tegen het leenstelsel was dat vooral studenten uit gezinnen met een lage sociaaleconomische status en eerstegeneratiestudenten zich zouden laten afschrikken door studieschulden. Mijn indruk is dat dat wel is meegevallen. Vorige ministers benadrukten ook altijd dat de terugbetaling gebonden was aan maxima in maandinkomen – 4 procent – en tijd: afgestudeerden mogen 35 jaar doen over terugbetaling. Dat betekent voor veel studenten dat het volle schuldbedrag niet relevant is, omdat ze uiteindelijk minder zullen aflossen, al naar gelang hoe goed het met ze gaat.
Als al sprake moet zijn van compensatie moet zo’n compensatiesysteem ook rekening houden met verschillen tussen studenten. Dat is ingewikkeld. Er zijn immers ook studenten die hard hebben gewerkt zodat ze minder hoefden te lenen, en studenten die meer hebben geleend omdat ze het geld bijvoorbeeld wilden gebruiken om te reizen of te speculeren op de beurs.
Het kabinet lijkt een budget beschikbaar te hebben gesteld dat een maximaal beschikbaar bedrag is. Je kunt dus niet zeggen dat de oproep van studenten door het kabinet is genegeerd. Studenten hebben natuurlijk nog steeds het volste recht om bezwaar te maken. Maar dan moeten ze ook nadenken over een manier om het uiteindelijk beschikbare budget zo eerlijk mogelijk te verdelen. De minister is ongetwijfeld bereid om nieuwe voorstellen van studenten te bestuderen. Van studenten mag je creativiteit verwachten, en eigen plannen die rekening houden met de omstandigheden en financiële situatie van individuele studenten – daarvoor zijn ze immers opgeleid.’
Mathijs Bouman
Econoom, journalist en gastdocent bij het Amsterdam University College
‘In principe compenseren we beleidsveranderingen nooit met terugwerkende kracht. Door de tijd heen zijn er veel voorbeelden van onrechtvaardigheid geweeest waarbij niet is gecompenseerd: zo werd in 1959 één jaargang niet opgeroepen voor dienstplicht. Andere generaties hebben daar geen compensatie voor gekregen, en twee jaar van je leven opofferen is toch wel wat heftiger dan een studieschuld: deelname aan dienstplicht leidde op lange termijn vaker tot achterstanden in carrières en inkomen.
Ik kocht ooit zonnepanelen, nu komt mijn gemeente met zonnepanelensubsidie. Dan zeg ik ook niet: het is oneerlijk, ik wil geld terug. Het idee dat jou iets wordt afgepakt als iemand anders iets krijgt is moreel onjuist en infantiel. Sommige studenten studeren af tijdens een recessie, anderen tijdens jeugdwerkloosheid.
Het is makkelijk praten als je het leenstelsel zelf niet hebt meegemaakt, vindt voorzitter Emma Buining van de Asva studentenunie. ‘Wij moesten door het leenstelsel – een acht jaar durende fout van de regering – kiezen tussen torenhoge schulden, heel hard werken of heel veel dingen laten. Je studietijd zou om studeren moeten gaan, om zelfontwikkeling. Vergeet ook mentale aspecten niet: de constante stress van de schuld die op je schouders drukt. Plusminus 35.000 euro schuld is meer regel dan uitzondering. Het gaat om levens van ruim 1 miljoen studenten die de gevolgen van het leenstelsel bijna tot hun pensioen meedragen.’
Ook voorzitter Manish Jhinkoe-rai van de Centrale Studentenraad van de UvA vindt het ‘van essentieel belang’ dat studenten hun stem laten horen. ‘Studenten moeten al een bsa halen, knokken om zich te onderscheiden en daarbij staan ze met 3-0 achter op de huizenmarkt. De situatie met de vorige eeuw is niet te vergelijken. Doel van compenseren is de situatie proberen te herstellen. Dat kan niet met een fooitje van 1000 euro. Studenten zijn de generatie die dit land vooruit moet brengen, dus Den Haag, maak het de studenten niet zo moeilijk en compenseer hen naar rato.’
Deze studenten hebben allemaal in volledige vrijheid besloten te studeren met een studielening. Een studielening is de beste investeren die je kunt doen: je leent tegen uitzonderlijk lage rente, heel anders dan een hypotheeklening. Als je een klein beetje pech hebt in je leven hoef je de schuld niet eens terug te betalen. Ik kan me voorstellen dat het oneerlijk voelt als je een achterstand hebt als je gaat concurreren op de woningmarkt. Maar dan kunnen we beter oplossingen voor die woningmarkt zoeken dan simpelweg een schuld kwijtschelden. Denk aan startersleningen, betere hypotheekvoorwaarden, de bouw van meer starterswoningen. Dat helpt jongeren meer dan geld geven zodat ze hun nek in de strop kunnen steken op een overspannen huizenmarkt.
Je kunt misschien zeggen dat het voor mij makkelijk praten is: mijn basisbeurs was destijds 690 gulden en ik had alle dagen van de week een ov-jaarkaart. Natuurlijk snap ik studenten en is het pijnlijk dat het leenstelsel zo kort heeft geduurd, maar zo werkt ons systeem nu eenmaal. Wetten en regels kunnen veranderen. Daarbij is het lastig om een eerlijke compensatieregeling honderd procent door te voeren: er zijn immers ook studenten die van hun lening bitcoins hebben gekocht, of studenten die niet wilden lenen en dus heel zuinig hebben gedaan. Hen hetzelfde bedrag geven, dat is pas onrechtvaardigheid.’
Het Compensatieprotest op het Museumplein begint zaterdag om 13.00 uur.
Correctie: In dit artikel stond abusievelijk dat één dienstplicht-jaargang in 1951 niet werd opgeroepen. Dit was niet in 1951, maar in 1959. Dat is hierboven aangepast.
