‘Academisch burgerschap moet een stevige plek krijgen in iedere studie’
De democratie is in gevaar en de UvA móét daar iets aan doen, zei bestuursvoorzitter Geert ten Dam vanmiddag bij de opening van het academisch jaar. Dat wil ze onder meer doen door de ondersteuning voor vluchtelingstudenten verbeteren, en burgerschap een belangrijke plaats te geven in elke curriculum.
Na een kort welkomstwoord, waarbij ze ook de binnenkort aantredende nieuwe rector magnificus Peter-Paul Verbeek welkom heette, stak Geert ten Dam van wal met haar jaarlijkse openingsrede ter gelegenheid van de opening van het nieuwe academisch jaar. Daarvoor had ze een actuele insteek gekozen: de Russische inval in Oekraïne en de daaropvolgende oorlog, de vluchtelingenstroom in de wereld en de democratische rechtsorde die mede daardoor onder druk staat.
Het is de afgelopen maanden al in vele toonaarden gezegd, maar Ten Dam herhaalde het nog maar een keer: ‘Democratie is geen vanzelfsprekendheid. De internationale rechtsorde en onze democratische waarden staan onder druk’.
Er is werk aan de winkel, aldus Ten Dam, die het UvA-antwoord ten aanzien van Oekraïne klaar had: ze wil ‘een academisch huis’ bieden aan gevluchte studenten en wetenschappers, naar voorbeeld van wat de UvA het afgelopen half jaar deed voor Oekraïners. ‘De steun die we voor Oekraïense studenten hebben georganiseerd, gaan we verbreden en verduurzamen. Zo kunnen ook andere vluchtelingen profiteren van de ervaringen die we het afgelopen jaar hebben opgedaan.’
Veerkracht
Hulp aan vluchtelingen was maar één van de vier pijlers waarop de veerkrachtige democratie van Geert ten Dam rust, want ook in Nederland zelf is van alles aan de hand dat in haar ogen niet door de democratische beugel kan: burgers hebben geen vertrouwen (meer) in de overheid, maatschappelijk en politiek burgerschap staat onder druk en ook de relatie tussen burgers onderling lijkt steeds meer te haperen. Allemaal niet goed voor de democratie, die ‘reëel gevaar’ loopt als vrijheid, gelijkheid, onderlinge vertrouwen, participatie en betrouwbaarheid ‘worden uitgehold’. Kan de UvA daar iets aan doen?
Burgerschap in élke UvA-opleiding
‘De UvA móet daar iets aan doen,’ aldus Ten Dam, die nog drie andere pijlers uit haar mouw schudde om de veerkrachtige democratie te boosten. Het hoeft niet te verwonderen dat ‘onderzoek naar democratie’ er een van is. Dat kan gaan over onderzoek naar vertrouwen van burgers in democratie, naar de relatie tussen artificial intelligence en de democratische functie van de media en onderzoek naar de leefbaarheid ván en sociale cohesie ín buurten.
Een andere pijler is het academisch burgerschap dat Ten Dam ‘een stevige plek’ wil geven in elke UvA-opleiding. Dit is een doelstelling die nu al standaard tot het honours-programma behoort, ‘maar niet op die manier in andere opleidingen en dat moet beter,’ zei Ten Dam. Ze ziet het ‘als kernopdracht’ van de UvA om studenten op te leiden die kunnen en willen bijdragen aan de gemeenschap.
‘Studenten die in staat zijn democratische waarden te steunen en uit te dragen. Daarbij hoort ook dat ze oog hebben voor context, complexiteite en sociale rechtvaardigheid.’ Community service learning is een begrip dat daar in haar ogen op aansluit: studenten die projecten doen waarvan de gemeenschap profiteert, studenten bijvoorbeeld die gratis huiswerkbegeleiding voor (kansarme) scholieren verzorgen. Dat zou dan wel moetn worden ingebed in de opleidingsprogramma’s.
Drek
‘Ons uitspreken’ is volgens Ten Dam ook een belangrijke pijler onder een veerkrachtige democratie. Het betekent wetenschappers tijd en waardering geven om zich met open vizier uit te laten over wetenschappelijke kennis en opvattingen, ook en vooral als dat gepaard gaat met hatelijke reacties, scheldpartijen of bedreigingen. ‘Wetenschappers verdienen alle steun als ze dat soort drek over zich heen krijgen.’ Ten Dam luidde het academisch jaar 22/23 in met de oproep ‘onze verantwoordelijkheid te nemen voor een goed functionerend en veerkrachtig democratisch stelsel.’
