Opstaan tegen het neoliberalisme, maar hoe dan?
Tweelingbroers Arthur en Jarmo Berkhout behoorden in 2015 tot de kern van de Maagdenhuisbezetters. Zij waren toen 23 en studeerden beide filosofie aan de UvA. Nu kijken ze terug in een boek waarin ze oproepen tot verandering van de bestaande maatschappelijke ordening.
Bijna acht jaar na de twee maanden durende bezetting van het Maagdenhuis hebben de broers Berkhout, die een prominente rol in de bezetting speelden, het boek Anti-nihilisme. Engagement in de 21e eeuw geschreven. Hierin leveren ze kritiek op ‘de neoliberale dominantie’ in de politiek en de problemen die daaruit voortvloeien. Op basis van hun activistische verleden en filosofie roepen zij op tot verandering van het huidige systeem. In het boek bespreken zij hoe het roer omgegooid moet worden om te voorkomen dat het schip strandt. Of, in termen van Nederland en de klimaatcrisis, dat het zinkt.
Anti-neoliberaal en anti-nihilisme
‘Hoe niet neo-liberaal te leven?’ Dat is de hamvraag die de gebroeders Berkhout wilden beantwoorden met hun boek. Met die vraag openen ze ook de inleiding, die teruggrijpt naar de Maagdenhuisbezetting die begon in februari 2015. Dit was volgens hen niet alleen een bezetting, maar ‘een ruimte waarin het mogelijk is om te experimenteren.’ Hier kwamen mensen samen en vormden ze samen een tijdelijke, maar echte, democratie. De broers benadrukken dat de bezetting onderdeel was van een wereldwijde beweging. De jaren tien en diens protesten ‘stonden in het teken van opstand tegen de kapitalistische wereldorde’.
Het niet neo-liberaal leven moet volgens Berkhout en Berkhout antwoord bieden op ‘het nihilisme van de macht’. Dat hangt volgens hen boven ieders hoofd. Een concrete definitie wordt niet gegeven, maar enkele kenmerken worden wel besproken. Het is iets wat behoud van de huidige orde meer prioriteit geeft dan levensverbetering. Het nihilisme van de macht doet ‘niets anders dan reageren op rampen’. Het voorkomt de veranderingen die nodig zijn om toekomstige rampen echt te voorkomen. Het boek vraagt hoe we ons zouden kunnen verzetten tegen het nihilisme van de macht. We moeten niet blijven steken in het dysfunctionele neoliberale systeem, stellen Berkhout en Berkhout. Het blijven streven naar verandering noemen ze ‘engagement’.
Private verrijking
Voorop staat dat de broers benoemen dat ze ‘niet met een volledig uitgewerkt ideaal op de proppen’ gaan komen. De inleiding is persoonlijk en aangrijpend, je wordt meegenomen in de aanloop naar de bezetting. Na deze inleiding gaan we vanuit het Maagdenhuis op pad. Er volgt een analyse van hoe dit nihilisme en neoliberalisme samenhangen met meerdere concrete mondiale problemen. De eerste stop is de migratiecrisis en hoe grenzen ‘werken’ die op de wereldkaart zijn geplaatst: mensen in (vluchtelingen)kampen vallen buiten de grenzen en daardoor ook buiten de toegang tot burgerrechten. Het tweede deel van het boek bespreekt hoe het neoliberalisme ‘vooruitgang’ als basis heeft. Daartegenover staat dat elk aspect van het leven vercommercialiseerd is waarbij ‘de private verrijking van de meest welvarenden de gehele samenleving ten goede kwam.’ Ten slotte arriveren we bij een wereldwijd probleem waar de migratieproblematiek en vooruitgang diep mee verweven zijn: klimaatverandering. Hoe is de huidige relatie tussen mens en natuur tot stand gekomen en wat zijn de gevolgen ervan?
Duidelijke boodschap
We moeten volgens de broers voor onszelf aanvaarden dat er alternatieven zijn en daar moeten we ook voor strijden. Maatschappelijke verbeteringen van de afgelopen eeuwen zijn niet cadeau gedaan door machthebbers, ‘maar bevochten’. Van het stemrecht en arbeidersrechten tot de dekolonisatie en het recht op abortus. Uiteindelijk is het een boek met een duidelijke boodschap. Het motiveert en het inspireert, maar het laat ook vragen onbeantwoord. Berkhout en Berkhout geven stof tot nadenken, maar suggesties om van de maatschappij een ruimte van experimentatie en echte democratie te maken—zoals het Maagdenhuis in 2015—blijven uit.
Arthur en Jarmo Berkhout. Anti-nihilisme. Engagement in de 21e eeuw (Amsterdam, 2022), ISBN 97894 93256 217. Prijs, € 24,99.
