‘Ik word elke ochtend wakker met het nieuws over Iran op mijn netvlies’
De protesten in Iran zijn inmiddels drie maanden gaande. Hoe gaat de wetenschappelijke gemeenschap daarmee om? Historicus én Iraniër Peyman Jafari licht toe. ‘Jongeren en vrouwen lopen vooraan bij de protesten, ze zijn de drijfkracht van de beweging.’
‘Ik word elke ochtend wakker met het nieuws over Iran op mijn netvlies,’ vertelt historicus Peyman Jafari maandagochtend aan de telefoon. Hij doet veel onderzoek naar Iran. De directe aanleiding voor de onrust in het land: in september is de tweeëntwintigjarige Mahsa Amini vastgehouden door de politie omdat ze zich niet hield aan de kledingvoorschriften. Op het politiebureau zakte ze in elkaar, waarschijnlijk door hoofdwonden die ze tijdens haar arrestatie had opgelopen. Twee dagen later stierf ze. De dood van de jonge vrouw leidde tot grootschalige protesten in het hele land, waarin tot nu toe 18.000 mensen zijn gearresteerd en 470 mensen zijn gedood.
De Iraans-Nederlandse Peyman Jafari (Teheran, 1976) is op de eerste plaats academicus. Hij is UvA-alumnus en gaf tussen 2014 en 2019 les aan de UvA. Als historicus doet hij veel onderzoek naar zijn geboorteland. Hij werkt inmiddels bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, een instituut van de KNAW. ‘Het conflict in Iran voelt voor mij ook persoonlijk,’ zegt hij, ‘omdat een deel van mijn familie er woont. Ik ben bezorgd waar het naartoe gaat. Het waren drie lastige maanden. Ik leid momenteel als het ware twee levens. Aan de ene kant die van historicus, onderwijzer en schrijver. Aan de andere kant probeer ik me zoveel mogelijk bezig te houden met de situatie in Iran. Zo praat ik met journalisten over de situatie daar. Die twee levens zijn best veel; ik ben heel druk en heel moe.’
Leg eens uit. Wat is er aan de hand in Iran?
‘Er zijn bijna drie maanden protesten, sinds de dood van Mahsa Amini. Die gebeurtenis bracht een hoop opgekropte woede en frustratie bij veel Iraniërs naar boven. Ze waren boos over het gebrek aan sociale vrijheid – zoals het verplicht moeten dragen van een hoofddoek. Maar ook over de erbarmelijke sociaaleconomische omstandigheden in het land en het gebrek aan politieke vrijheden. Jongeren en vrouwen lopen vooraan bij de protesten, ze zijn de drijfkracht van de beweging.’
Waarom zijn jongeren de drijfkracht achter de protesten?
‘De eerste reden is praktisch van aard: veel mensen in Iran zijn jong in vergelijking met andere landen. De tweede reden is dat jongeren het meeste tegen de problemen van het conservatieve regime aanlopen. Jonge mensen willen vrij leven, uitgaan, muziek luisteren en kleding kopen. Daarnaast is de jeugdwerkloosheid hoog in Iran.’
Ook op de universiteiten wordt veel geprotesteerd. Waarom?
‘Het aantal universiteiten in Iran is toegenomen. Veel mensen studeren en ook in kleinere steden zijn universiteiten gebouwd. Universiteiten zijn in het land van oudsher een belangrijke plek van verzet voor sociale rechtvaardigheid en politieke vrijheid in Iran. Zo wordt jaarlijks op 7 december de “Dag van de Student” in Iran gedacht. Die dag verwijst naar 7 december 1953 toen drie studenten op de Universiteit van Teheran werden doodgeschoten door de politie van de sjah (de titel van de vroeger keizer van Iran, TL) omdat zij protesteerden tegen de komst van vicepresident Nixon en hervatting van relaties met Engeland. Vier maanden daarvoor hadden namelijk de VS en Engeland een staatsgreep in Iran georganiseerd tegen toenmalig premier Mosaddeq omdat hij de Iraanse olie-industrie had genationaliseerd.’
Jij en een aantal andere academici in Nederland hebben een brief gestuurd en ondertekent om de situatie in Iran hier onder de aandacht te brengen. Waarom?
‘Wij, als Iraans-Nederlandse academici willen aandacht besteden aan de repressie en het verzet van onze collega’s en studenten in Iran. We hebben een brief opgesteld waarin we de academische gemeenschap oproepen om de onderdrukking van studenten en docenten in Iran te veroordelen. Deze brief is nu ondertekent door 23 academici van Nederlandse universiteiten, waaronder een aantal rectoren.’
Wat is het doel van die brief?
‘We willen ten eerste de situatie in Iran onder de aandacht brengen in de Nederlandse academische gemeenschap. Er zijn nu al drie maanden protesten verspreid over 160 universiteiten. Veel studenten hebben een studieverbod gekregen of zijn gearresteerd, evenals een aantal docenten. Uit solidariteit schrijven en tekenen we de protestbrief, om dit onder de aandacht te brengen. Er wordt gelukkig veel over geschreven in de media. Maar het kan altijd beter. In de informatievoorziening over de protesten moet geen gat vallen. Ook willen we druk uitoefenen op de Iraanse overheid. Internationale druk levert resultaat op.’
Hoe bedoel je dat?
‘De Iraanse overheid is bang voor internationale kritiek op haar beleid. Het is belangrijk dat ze dit niet achter gesloten deuren doen, dat de ogen van de wereld op Iran blijven gericht. Studentenbonden en vakbonden kunnen hierbij een belangrijke rol spelen.’
Waarom is het belangrijk dat wetenschappers aandacht besteden aan het conflict?
‘Academische vrijheid is heel belangrijk voor goed onderwijs en onderzoek, in zowel Nederland als Iran als andere landen. Die vrijheid is nu in Iran in het gedrang.’
Moet de UvA er meer aandacht aan besteden?
‘Elke universiteit kan er meer aandacht aan besteden. Overigens doet de UvA dat ook. Het Amsterdam Centre for Middle Eastern Studies organiseerde dinsdag een bijeenkomst over de situatie in Iran waar ik ook heb gesproken. Het blijft wel belangrijk dat UvA-studenten en docenten solidariteit betuigen door bijvoorbeeld petities te ondertekenen.’
Hoe beïnvloed het conflict in Iran jou zelf?
‘Hoewel ik in de eerste plaats historicus en academicus ben, ben ik ook een Iraanse Nederlander. Ik word elke dag wakker met het nieuws over Iran op mijn netvlies, dat ik op de voet volg. Dus het was een lastige periode. Mijn collega’s zijn bezig met hun normale werk, en ik ben naast dat werk ook bezig met Iran.’
Hoe zie je de toekomst van Iran voor je?
‘Dat is lastig te voorspellen. De beweging die nu gaande is geeft veel hoop. Zij heeft nu al bereikt dat het beeld van de Iraanse vrouw is veranderd. De Iraanse vrouw is nu niet meer het slachtoffer, maar iemand die op straat het gevecht aangaat voor vrijheid. De beweging is één voor de bevrijding van iedereen die alle verschillende bevolkingsgroepen in Iran heeft samengebracht door etnische verschillen te overstijgen. Maar of de beweging op korte termijn gaat winnen, dat moeten we afwachten.’
