Recensie | ‘Nederland is altijd een migratieland geweest’
Dat Nederland een migratieland is, lijken velen soms te vergeten. UvA-historici frissen dat geheugen op met het boek De vluchtelingenrepubliek, waarin ze laten zien dat migranten Nederland (deels) hebben opgebouwd.
Het is de zomer van 1572. Wouter Jacobsz, een Goudse monnik gaat te voet van Utrecht naar Amsterdam. Daar aangekomen krijgt hij een slaapplek aangeboden in de Agnietenkapel – de latere ‘geboorteplek’ van de UvA – aan de Oudezijds Voorburgwal. Amsterdam was toen een van de laatste plekken die weerstand bood tegen de opstandelingen, die rondom het moment van Wouters vlucht Nederland binnenvielen. Daarom kwamen van alle kanten vluchtelingen naar de stad. We lezen deze anekdote in de bundel De vluchtelingenrepubliek, samengesteld door UvA-historici David de Boer en Geert Janssen.
Het verhaal speelt zich af aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog, door historici liever de Opstand der Nederlanden genoemd. Het was namelijk geen vrijheidsstrijd van Nederlanders tegen de boze Spanjaarden, maar ‘een grimmige burgeroorlog’, schrijft David de Boer in zijn hoofdstuk over de opstand. Toen waren meer dan honderdduizend mensen genoodzaakt op de vlucht te slaan, onder wie de Goudse monnik. Velen redden de tocht niet en degene die het wel overleefden waren vaak getraumatiseerd.
Bang voor vluchtelingen
Deze vluchtelingenstroom is er een van de vele die in de bundel aan bod komen. Aan de hand van veertien verhalen die verschillende vluchtelingenstromen laten zien vanaf de Tachtigjarige Oorlog tot nu komen we er achter dat Nederland een migratieland is.
‘Dat vluchtelingen geen prominente plaats innemen in het collectieve Nederlandse geheugen is deels te wijten aan een gebrek aan historische kennis, maar ook aan de manier waarop we bestaande kennis met elkaar delen,’ staat in de inleiding. Zo zijn een groot aantal bekende historische figuren mensen met een (familie)geschiedenis van gedwongen migratie. Voorbeelden volgens de auteurs: Anne Frank, Baruch Spinoza en koning Willem I. Iedereen die nú bang is voor migratiestromen, zou dit boek moeten lezen, want Nederland blijkt door migranten opgebouwd.
Slavernijverleden
In de bundel komen ook vluchtelingenstromen aan bod in het Caraïbisch gebied en Suriname. Zo beschrijft de Utrechtse historica Viola Müller het verhaal van tot slaaf gemaakte mensen op plantages in Suriname. Daar was een vlucht, ondanks de zware arbeids- en leefomstandigheden niet vanzelfsprekend. Müller vertelt het verhaal van een van de bekendste vrijheidsstrijders in de geschiedenis van de Nederlandse slavernij: Bokilifu Boni (1730-1793). Zijn moeder vluchtte toen ze zwanger was van hem, dus hij werd buiten de slavernij geboren. Hij vocht jaren in guerrillaoorlogen tegen de koloniale overheersing. Het siert De vluchtelingenrepubliek, dat deze kant van de geschiedenis ook wordt meegenomen.
Identiteitscrisis
Het vluchtelingendebat is in veel opzichten een debat over de Nederlandse identiteit, menen de samenstellers, die in de bundel onderzoeken waar we eigenlijk vandaan komen. De rode draad die door dit boek loopt, is dat elke vluchtelingencrisis die zich in Nederland voltrok zich vooral uitte als een identiteitscrisis, zo stellen ze. Het is belangrijk dat de historische verhalen over migratie ook vandaag de dag nog bekend zijn, wat lang niet altijd het geval is. Zo zijn in het huidige migratiedebat de gevolgen van ‘vergeten’ vluchtelingencrises terug te zien, waardoor de radicaalrechtse ‘omvolkingstheorie’, de theorie dat het Nederlandse volk wordt bedreigd door massamigratie, steeds meer aanhangers kan krijgen. De samenstellers willen laten zien dat Nederland altijd al een migrantenland is geweest.
De rode draad van de identiteitscrisis mist in een aantal hoofdstukken en dat is jammer. Niet in elk hoofdstuk komt naar voren hoe die crisis zich uitte in een identiteitscrisis. Daarnaast is elk verhaal geschreven door iemand anders, waardoor er niet heel duidelijk een rode draad door het boek heenloopt. Maar in algemene zin laat het boek helder zien dat Nederland een lange geschiedenis heeft van migratie. Het boek leest ook fijn, aangezien in veel verhalen de vlucht van een persoon als casus wordt genomen, zoals ook het verhaal van de Goudse monnik.
De laatste reis van Wouter Jacobsz ging naar huis, naar Gouda. Katholieken werden inmiddels wel gedoogd, maar wel als tweederangsburgers gezien. Hij is daar uiteindelijk op 73-jarige leeftijd overleden.
