De zeer orthodox-islamitische salafi-beweging laat in Nederland ruimte voor individuele vrijheid. Dat ontdekte antropologe Ineke Roex na tien maanden participerend onderzoek in en rondom salafistische organisaties in Nederland. Vandaag promoveert ze op de resultaten.
Waarom richtte u zich specifiek op de manier waarop het salafisme zich verhoudt tot individuele vrijheid?
‘In Nederland heerst het beeld dat de orthodoxe islam, waar de salafi-beweging onderdeel van uitmaakt, gewelddadig is, de sharia nastreeft en de democratische individuele vrijheid schaadt, bijvoorbeeld door vrouwen te onderdrukken.
'Eerder bleek al dat salafistische organisaties binnen de Nederlandse context geweld afkeuren en niet streven naar invoering van de sharia. Maar of de salafi-beweging ruimte laat voor individuele vrijheid en verschillen was nog niet bekend.’
Hoe heeft u die vraag beantwoord?
‘Ik heb tien maanden antropologisch veldwerk gedaan in en rond salafistische organisaties in Nederland. Ik deed mee bij activiteiten en bijeenkomsten en interviewde predikers en andere participanten. Uiteindelijk heb ik gekeken naar de mogelijkheid voor leden om geheel of gedeeltelijk afstand te nemen van de salafistische denkbeelden als maat voor individuele vrijheid.
'Over het algemeen werd aan alle voorwaarden om uittreding mogelijk te maken voldaan. Er was geen sprake van de goedkeuring van dwang of dreiging van geweld, participanten van de groep waren op de hoogte van hun individuele rechten in de Nederlandse maatschappij en ten slotte waren mensen bekend met alternatieve levensopvattingen, ze waren niet geïsoleerd.
'Mensen kregen dus de ruimte en mogelijkheid om zich geheel of gedeeltelijk van het salafisme af te keren en ik heb ook veel voorbeelden gezien van mensen die slechts bij tijd en wijle naar bijeenkomsten kwamen of van mening verschilden over de ideologie en toch gerespecteerd werden.’
Ineke Roex
Hoeven we ons dan geen zorgen te maken over het salafisme?
‘We moeten niet zo paniekerig doen en genuanceerd kijken naar het salafisme. Over het algemeen wordt individuele vrijheid gerespecteerd, maar ik heb ook een aantal uitzonderingen gezien. Allereerst de jihadi-salafisten, een kleine groep salafisten die de democratie in Nederland verwerpt en die geweld onder bepaalde omstandigheden goedkeurt.
'Maar ook in andere gevallen werd niet aan de voorwaarden voor individuele vrijheid voldaan. Zo kunnen kinderen uit salafistische gezinnen – net als andere kinderen overigens – niet zelf kiezen waar ze wel en niet aan deelnemen. En sommige vrouwen uit informele huwelijken leven in isolement en zijn niet op de hoogte van hun rechten of van alternatieve opvattingen. Isolement verhoogt de kosten van uittreding. Bij die groepen kan de autonomie wel in gevaar zijn.
'Volgens mij moeten we het salafisme daarom respecteren als ‘gewone’ orthodoxe beweging en een plek bieden in de samenleving en het democratisch bestel, zodat we dat isolement kunnen doorbreken.’
Was het moeilijk om toegang te krijgen tot salafistische organisaties?
‘Het kostte vooral veel tijd. Ik moet vertrouwen winnen, laten zien dat ik oprecht geïnteresseerd ben en transparant zijn over mijn wetenschappelijke intenties. Aanvankelijk waren mensen wel sceptisch, maar na verloop van tijd ook blij om hun verhaal te kunnen doen aan iemand die onbevooroordeeld luistert en geen overhaaste conclusies trekt. Daarbij speelt ook mee dat salafisten vaak zeer bekeringsdriftig zijn en mij hoopten te bekeren, maar dat bleek ijdele hoop.’
Lees hier Roex' proefschrift Leven als de profeet in Nederland: Over de salafi-beweging en democratie.
Waarom richtte u zich specifiek op de manier waarop het salafisme zich verhoudt tot individuele vrijheid?
‘In Nederland heerst het beeld dat de orthodoxe islam, waar de salafi-beweging onderdeel van uitmaakt, gewelddadig is, de sharia nastreeft en de democratische individuele vrijheid schaadt, bijvoorbeeld door vrouwen te onderdrukken.
'Eerder bleek al dat salafistische organisaties binnen de Nederlandse context geweld afkeuren en niet streven naar invoering van de sharia. Maar of de salafi-beweging ruimte laat voor individuele vrijheid en verschillen was nog niet bekend.’
Hoe heeft u die vraag beantwoord?
‘Ik heb tien maanden antropologisch veldwerk gedaan in en rond salafistische organisaties in Nederland. Ik deed mee bij activiteiten en bijeenkomsten en interviewde predikers en andere participanten. Uiteindelijk heb ik gekeken naar de mogelijkheid voor leden om geheel of gedeeltelijk afstand te nemen van de salafistische denkbeelden als maat voor individuele vrijheid.
'Over het algemeen werd aan alle voorwaarden om uittreding mogelijk te maken voldaan. Er was geen sprake van de goedkeuring van dwang of dreiging van geweld, participanten van de groep waren op de hoogte van hun individuele rechten in de Nederlandse maatschappij en ten slotte waren mensen bekend met alternatieve levensopvattingen, ze waren niet geïsoleerd.
'Mensen kregen dus de ruimte en mogelijkheid om zich geheel of gedeeltelijk van het salafisme af te keren en ik heb ook veel voorbeelden gezien van mensen die slechts bij tijd en wijle naar bijeenkomsten kwamen of van mening verschilden over de ideologie en toch gerespecteerd werden.’
Ineke Roex
Hoeven we ons dan geen zorgen te maken over het salafisme?
‘We moeten niet zo paniekerig doen en genuanceerd kijken naar het salafisme. Over het algemeen wordt individuele vrijheid gerespecteerd, maar ik heb ook een aantal uitzonderingen gezien. Allereerst de jihadi-salafisten, een kleine groep salafisten die de democratie in Nederland verwerpt en die geweld onder bepaalde omstandigheden goedkeurt.
'Maar ook in andere gevallen werd niet aan de voorwaarden voor individuele vrijheid voldaan. Zo kunnen kinderen uit salafistische gezinnen – net als andere kinderen overigens – niet zelf kiezen waar ze wel en niet aan deelnemen. En sommige vrouwen uit informele huwelijken leven in isolement en zijn niet op de hoogte van hun rechten of van alternatieve opvattingen. Isolement verhoogt de kosten van uittreding. Bij die groepen kan de autonomie wel in gevaar zijn.
'Volgens mij moeten we het salafisme daarom respecteren als ‘gewone’ orthodoxe beweging en een plek bieden in de samenleving en het democratisch bestel, zodat we dat isolement kunnen doorbreken.’
Was het moeilijk om toegang te krijgen tot salafistische organisaties?
‘Het kostte vooral veel tijd. Ik moet vertrouwen winnen, laten zien dat ik oprecht geïnteresseerd ben en transparant zijn over mijn wetenschappelijke intenties. Aanvankelijk waren mensen wel sceptisch, maar na verloop van tijd ook blij om hun verhaal te kunnen doen aan iemand die onbevooroordeeld luistert en geen overhaaste conclusies trekt. Daarbij speelt ook mee dat salafisten vaak zeer bekeringsdriftig zijn en mij hoopten te bekeren, maar dat bleek ijdele hoop.’
Lees hier Roex' proefschrift Leven als de profeet in Nederland: Over de salafi-beweging en democratie.
