Het recht is niet enkel een instrument. Het heeft een veel belangrijkere functie: die van bescherming tegen macht. Dat betoogde Ernst Hirsch Ballin, oud-minister van Justitie en hoogleraar Rechten van de Mens aan de UvA, gisteren in academisch-cultureel centrum Spui25.
Ballin was te gast bij ‘De Akademie spreekt', een reeks lezingen waarin leden van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen worden geïnterviewd. Vragen die aan bod komen zijn bijvoorbeeld: wat zijn de meest recente ontwikkelingen op hun vakgebeid? En: waar komt hun passie voor hun onderzoek vandaan?
Concentratiekamp
Hirsch Ballins vader was een van zijn inspiratiebronnen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hij opgesloten in een concentratiekamp. ‘Vier kilometers waar het recht volledig was weggevaagd,’ aldus Hirsch Ballin, die er zijn fascinatie voor mensenrechten mee verklaart. Door gesprekken met zijn vader, die advocaat was, werd zijn interesse voor de studie rechten al vroeg gewekt.
Zijn studententijd was een van de roerigste in de geschiedenis van Nederland: midden in de studentenprotesten van de jaren zestig. Hirsch Ballin zelf is zelfs even in het Maagdenhuis geweest tijdens de bezetting, zo vertelt hij. Niet als betoger, maar om te onderhandelen, om te kijken of er een compromis kon worden gesloten - wat overigens niet lukte. Het is tekenend voor de oud-CDA-politicus, die zich ook tijdens de lezing uiterst genuanceerd uitlaat.
Bescherming tegen macht
‘Recht is het erkennen van menselijke waardigheid. Een bescherming tegen macht,’ zo schetst Hirsch Ballin zijn visie op de rechtswetenschap. ‘De rechtswetenschap deugt niet als verfijnde regeltechniek, dus de verbinding met andere wetenschappen moet gemaakt worden.’
Hirsch Ballin waarschuwt dat gevaarlijk kan zijn om het recht enkel als een instrument te zien. ‘Recht is niet alleen maar netjes opschrijven van wat anderen hebben bedacht. Als juristen alleen maar zo gezien worden, zal men niet naar de juistheid van een regeling kijken en of het een goede regeling is. Kijk naar het Derde Rijk, waar uiteindelijk ook doodstraffen in decreten zijn omgezet door juristen.’
‘Meerderheid beslist’
Mensen die zeggen dat democratie inhoudt dat ‘de meerderheid beslist’, gaan uit van een te simpele redenering, zo betoogt Hirsch Ballin. ‘Als je de meerderheid laat beslissen krijg je het levensgrote gevaar dat de meerderheid de minderheid opoffert. De juiste procedure is dat je gelijke kansen schept voor iedereen.’
En dat is waar de Grondwet een doorslaggevende rol speelt, vertelt de staatsrechtgeleerde. ‘Een meerderheid mag juist niet alles, maar moet de fundamentele rechten van de minderheid respecteren. Alleen onder die regels vinden we het aanvaardbaar dat bij meerderheid wordt beslist.’
Ballin was te gast bij ‘De Akademie spreekt', een reeks lezingen waarin leden van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen worden geïnterviewd. Vragen die aan bod komen zijn bijvoorbeeld: wat zijn de meest recente ontwikkelingen op hun vakgebeid? En: waar komt hun passie voor hun onderzoek vandaan?
Concentratiekamp
Hirsch Ballins vader was een van zijn inspiratiebronnen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hij opgesloten in een concentratiekamp. ‘Vier kilometers waar het recht volledig was weggevaagd,’ aldus Hirsch Ballin, die er zijn fascinatie voor mensenrechten mee verklaart. Door gesprekken met zijn vader, die advocaat was, werd zijn interesse voor de studie rechten al vroeg gewekt.
Zijn studententijd was een van de roerigste in de geschiedenis van Nederland: midden in de studentenprotesten van de jaren zestig. Hirsch Ballin zelf is zelfs even in het Maagdenhuis geweest tijdens de bezetting, zo vertelt hij. Niet als betoger, maar om te onderhandelen, om te kijken of er een compromis kon worden gesloten - wat overigens niet lukte. Het is tekenend voor de oud-CDA-politicus, die zich ook tijdens de lezing uiterst genuanceerd uitlaat.
Bescherming tegen macht
‘Recht is het erkennen van menselijke waardigheid. Een bescherming tegen macht,’ zo schetst Hirsch Ballin zijn visie op de rechtswetenschap. ‘De rechtswetenschap deugt niet als verfijnde regeltechniek, dus de verbinding met andere wetenschappen moet gemaakt worden.’
Hirsch Ballin waarschuwt dat gevaarlijk kan zijn om het recht enkel als een instrument te zien. ‘Recht is niet alleen maar netjes opschrijven van wat anderen hebben bedacht. Als juristen alleen maar zo gezien worden, zal men niet naar de juistheid van een regeling kijken en of het een goede regeling is. Kijk naar het Derde Rijk, waar uiteindelijk ook doodstraffen in decreten zijn omgezet door juristen.’
‘Meerderheid beslist’
Mensen die zeggen dat democratie inhoudt dat ‘de meerderheid beslist’, gaan uit van een te simpele redenering, zo betoogt Hirsch Ballin. ‘Als je de meerderheid laat beslissen krijg je het levensgrote gevaar dat de meerderheid de minderheid opoffert. De juiste procedure is dat je gelijke kansen schept voor iedereen.’
En dat is waar de Grondwet een doorslaggevende rol speelt, vertelt de staatsrechtgeleerde. ‘Een meerderheid mag juist niet alles, maar moet de fundamentele rechten van de minderheid respecteren. Alleen onder die regels vinden we het aanvaardbaar dat bij meerderheid wordt beslist.’
