'Nobelprijs voor ontdekking over bouwstenen van het heelal'
Deze week worden in Stockholm de winnaars van de Nobelprijs bekend gemaakt. Folia vraagt iedere dag een medewerker van de UvA of de HvA om commentaar te geven op de winnaar.
Vandaag hoogleraar natuurkunde Stan Bentvelsen over de Nobelprijs voor de natuurkunde.
‘Deze Nobelprijs is uitgereikt aan mensen die echt een heel nieuw element hebben toegevoegd aan de leer van elementaire deeltjes,’ zegt Stan Bentvelsen. De afgelopen tien jaar zijn er veel ontdekkingen gedaan die het begrip van het heelal in razendsnel tempo hebben versterkt, weet hij. ‘Drie jaar geleden werd het Higgsdeeltje ontdekt, er waren allerlei ontdekkingen over materie en antimaterie en de ontdekking van deze laureaten hoort daar ook bij.’
Hij heeft het over de Japanner Takaaki Kajita en de Canadees Arthur B. McDonald. Vanmiddag maakte het Nobelcomité bekend dat zij de prijs krijgen voor hun ontdekking dat zogenaamde neutrino’s massa hebben. Neutrino’s zijn elementaire deeltjes, de kleinste deeltjes uit het heelal die niet te splitsen zijn in andere deeltjes (andere voorbeelden daarvan zijn elektronen en quarks).
Het zijn ‘de bouwstenen van ons heelal,’ zegt Bentvelsen. Neutrino’s zijn klein. Daardoor is de interactie met andere materie zo klein dat ze ongestoord dwars door het menselijk lichaam heengaan. ‘Ze gaan zelfs dwars door de aarde heen. Als je ze wilt tegenhouden heb je een stalen plaat nodig die wel een lichtjaar dik is,’ zegt Bentvelsen.
Licht
Decennia lang werd dan ook gedacht dat neutrino’s geen massa hadden, net als bijvoorbeeld licht. Maar bij metingen bleek een bepaald type neutrino te verdwijnen. In Tokyo en Canada begonnen Kajita en McDonald meetinstallaties te installeren waarin ze neutrino’s observeerden. Daar zagen ze dat de deeltjes op weg naar de meetinstallaties van vorm veranderden. Het mysterie was opgelost: alleen deeltjes met massa kunnen van vorm veranderen, en dus wisten ze dat neutrino’s massa hadden.
‘Het is echt een door nieuwsgierigheid gedreven vraagstuk,’ zegt Bentvelsen die naast zijn hoogleraarschap ook directeur is van het Nationaal instituut voor subatomaire fysica (Nikhef), gevestigd op het Science Park. De bevindingen zijn ook nog wat abstract, geeft hij toe. Maar de gevolgen zullen groot zijn. ‘De uitkomsten van dit onderzoek hebben direct gevolgen voor ons begrip van de oerknal, de ontwikkeling van het universum als geheel, het menselijk lichaam en de vraag hoe het heelal er over miljarden jaren uit zal zien,’ legt Bentvelsen uit. Een ontdekkingstocht in het donker? ‘Zo zou je het kunnen zeggen ja.’
Middellandse Zee
Het Nobelcomité had de Canadees Arthur McDonald rond elf uur onze tijd uit zijn bed gebeld om hem op de hoogte te stellen van zijn prijs. In een reactie zei hij dat de ontdekking zelfs ons begrip van de werking van de zon kan verbeteren, omdat de zon de grootste producent van neutrino’s is.
Nu moet er nog ontdekt worden hoeveel massa die neutrino’s precies hebben, besloot McDonald. Het Nikhef zou daarbij kunnen helpen, zegt Stan Bentvelsen. ‘We zijn bezig met de installatie van een grote neutrinotelescoop in de Middellandse Zee. De komende jaren gaan natuurkundigen wereldwijd door met het onderzoek.’
Nobelprijswinnaar Arthur McDonald vertelt dat hij om vijf uur 's ochtends uit bed werd gebeld met het nieuws dat hij de Nobelprijs had gewonnen.
Takaaki Kajita reageert op het nieuws dat hij de Nobelprijs heeft gewonnen: 'Kind of unbelievable.'
Morgen wordt de Nobelprijs voor de scheikunde uitgereikt.
